Quantum Σωκράτης

Περί Νυκτός του Αυγούστου και Κβαντικής Φυσικής

Γράφει ο Μάριος Νόττας*

Τα πάντα εν σοφία εποίησε.

Ο αεί γεωμέτρης Ων, φρόντισε -εν τη πανοπτεία του- να μας παράσχει ένα ‘Μέτρο’, μία διαρκή αναφορά σύγκρισης, τόσο ‘συνεχή’ και αναπόδραστη, ώστε να αποτελεί μία διαρκή μνεία της θέσης μας στο σύμπαν, αλλά και (για τους πιο ευαίσθητους) έναν οδηγό επιβίωσης – πυξίδα για την καθημερινότητά μας. Τον Ουρανό, ειδικώς τη νύκτα.

Σκέψου το: Ο βιο-χώρος σου αποτελείται από τρία μόνο μέρη: Αυτό που ‘πατάς’ (και σου είναι σχετικά αδιάφορο), αυτό που είναι ‘γύρω’ -οι 360 μοίρες της περιβάλλουσας οπτικής σου- στο οποίο παρεμβαίνεις ανηλεώς, για καλό και κακό και αυτό που είναι ‘από πάνω’ και σε ξεπερνάει – ο Ουρανός.  Υπάρχουν και άλλα μέρη, αλλά παραμένουν ‘πίσω από το πέπλο’, μολονότι η κβαντική επιστημη μοιάζει να το τραβάει – δες πιο κάτω στο σημερινό πόνημα.

Αυτό το ‘τρίτο μέρος’ (ο Ουρανός) έχει δύο χαρακτηριστικά: Είναι ο ίδιος για όλες τις υπάρξεις, παντού στην γη (με περισσότερη ή λιγότερη διαύγεια) και συνδέεται –σε όλες τις Δοξασίες - με το Επέκεινα, δηλαδή το α-γνωστό, το μέτα-φυσικό.

Η απεραντότητα (άπειρο=δίχως πέρας-τέλος) είναι  το κύριο γνώρισμά του. Και εδώ έρχεται η πρώτη σύγκρουση – μάθημα ζωής: Ο άνθρωπος, στην σύντομη διάρκεια αυτού που ονομάζουμε ‘Ιστορία’, είναι ένα αυστηρώς Χωροκρατικό Ον. Όπως και άλλα είδη του ζωϊκού βασιλείου, ‘μαρκάρει’ όρια, σύνορα, φράχτες και πετάσματα σε προσπάθεια οικειοποίησης του Χώρου. Στην ‘παραγωγική’ ανθρώπινη δραστηριότητα ο Χώρος αποκτά ευρύτερη έννοια. Μια εταιρεία δαπανά μεγάλο μέρος του σθένους της για να οριοθετήσει τα ‘χωράφια’ της, ένας τομέας στο πανεπιστήμιο «παλεύει» για το ίδιο. Κάθε επαγγελματικό συνάφι προσπορίζεται τα δημόσια έσοδα πολλές φορές εις βάρος των υπολοίπων, ενώ ο καθένας από εμάς ‘σπαταλιέται’ στο να διαφυλάξει αυτό που θεωρεί ‘κεκτημένο’.

Ο γενετιστής θα σου πει πως αυτή η μέθοδος εγγυάται την εξέλιξη. Είναι το πιο ανθεκτικό και αιμοβόρο λιοντάρι που θα γονιμοποιήσει το διαθέσιμο θηλυκό, μολονότι ο Δαρβίνος μετέθεσε ελαφρώς τις δεξιότητες επιβίωσης βάσει των αρετών του πλέον προσαρμόσιμου και όχι του πλέον ρωμαλέου είδους.

Το χρυσόμαλλο δέρας παραμένει ο ‘χώρος’. Και η καθημερινότητα το επιβεβαιώνει. Αλλά το Σύμπαν διαφωνεί. Αλλάζοντας τις μοίρες της οπτικής μας, στον κάθετο άξονα, κοιτάζουμε ψηλά σε μια ξάστερη βραδιά, αυτού του αλλιώτικου καλοκαιριού. Ολη η ‘αναγκαία’ πληροφορία είναι απλόχερα «εκεί» και μας περιμένει να την διαβάσουμε. Τόσος πολύς Χώρος. Τόσος πλούτος. Τόσοι Ήλιοι. Τόσοι πολλοί κόσμοι, ‘σαν τον δικό μας’ (αυτό το λέει η στατιστική επιστήμη) και πολλοί περισσότεροι ‘αλλιώτικοι’ – πιθανώς καλύτεροι… Τόσο πολλοί που αδυνατούμε να τους χαρτογραφήσουμε. Φαντάσου μία μόνο οπτική ακτίνα, ένα λεπτό laser, που εκκινεί από ένα μόνο κόκκο άμμου πάνω στη γη και εκτείνεται εσαεί προς το διάστημα. Θα ανακαλύπτει νέους κόσμους, για πάντα. Μια δέσμη που ξεκινά από τον διπλανό κόκκο, ανακαλύπτει άλλους τόσους.  Eσύ όμως, ‘σκοτώνεις’ για να βάλεις το συρματόπλεγμα του χωραφιού μια σπιθαμή ‘πιο μέσα’.

Τι μας κάνει τόσο ‘ηλίθιους’ ; Η μία και βάσική ατέλειά μας: Η απληστία. Και η άγνοια, που άρχισε μόλις πρόσφατα να παραμερίζεται, καθώς μαθαίνουμε να ‘μοιραζόμαστε’. (..Ναι, ναι.. όσο και αν φαίνεται ανακόλουθο, η ίδια τεχνολογία που μας αποξενώνει, μας μαθαίνει τα πλεονεκτήματα του ‘δικού μας’ αντί του ‘δικού μου’ μέσα από τα κοινά αποθετήρια γνώσης και τις παγκόσμιες ανοιχτές βάσεις δεδομένων).

Θα σου δώσω σήμερα ένα κλειδί για τις ριζικές αλλαγές που μας περιμένουν. Καθώς η τεχνολογία όχι μόνο δείχνει τον δρόμο, αλλά και διασταυρώνεται ανοιχτά πλέον (νομίζω το έκανε ανέκαθεν, εν κρυπτώ) με την φιλοσοφία και την θρησκεία.

Το κυριότερο: Η παρακάτω ‘αλλαγή παραδείγματος’ μας τραβάει βίαια το χαλί της βεβαιότητας. Μας αλλάζει τον τρόπο σκέψης, αποδομώντας την ‘ασφάλεια’ της γραμμικότητας και της επαγωγής. Νομοτελειακώς μας εξοβελίζει στην ‘άγνωστη γη’ της πολυπαραμετρικότητας και της ολιστικής - διεπιστημονικής φιλο-σοφικής αντίληψης.

Πρόκειται για ένα πείραμα κβαντικής φυσικής (με εξαιρετική απεικόνιση και δημοφιλία στο διαδίκτυο) που καταπιάνεται με ένα ανεξήγητο, τρεχόντως, φαινόμενο. Το πείραμα της διπλής σχισμής. Σε αυτό, μολονότι τα δρώμενα υλοποιούνται σε απολύτως ελεγχόμενο περιβάλλον, παράγονται διαφορετικά αποτελέσματα εξαρτώμενα..  

..Από το αν το πείραμα το ‘βλέπει’ ο ερευνητής ή όχι.

Συγκεκριμένα: Άτομα στέλνονται με τυχαίο τρόπο να περάσουν από ένα ‘φράχτη’ που περιέχει δύο σχισμές. Από πίσω υπάρχει μία επιφάνεια που ‘καταγράφει’ που ‘προσγειώνεται’ το καθένα. Τα άτομα παρουσιάζουν συμπεριφόρά ‘ενέργειας’, δηλαδή μία ‘κυματοειδή’ άφιξη στην οθόνη. Κατανοητό, καθώς ‘χτυπούν’ το ένα στο άλλο, με συμμετρία κυμάτων, στην διαδρομή μεταξύ σχισμής και οθόνης. Όπως ακριβώς συμπεριφέρεται το κύμα νερού στην θάλασσα, ή ένα ηχητικό κύμα.  Στην επόμενη φάση του πειράματος παρουσιάζεται το πρώτο μυστήριο: Αν, αντί πολλά μαζί, σταλλούν ένα-ένα, η ‘φυσιολογική’ συμπεριφορά πρέπει να είναι ‘γραμμική’.  Π.χ. να κινηθούν ευθύγραμμα, από την πηγή, μέσω της σχισμής, στην οθόνη. Ωστόσο ..δεν μας κάνουν την χάρη.. Σαν να έχουν μνήμη και επίγνωση της προηγηθείσης συμπεριφοράς,  το κάθε άτομο, φέρεται όπως πριν. Μοιάζει σαν να ‘διασπάται’ καθ’οδόν, να περνά όχι από μία αλλά και από τις δύο σχισμές, και να «κουτουλάει» με τον εαυτό του. Αποτέλεσμα: Όταν όλα τα άτομα, ένα-ένα αυτή την φορά, φθάσουν στον στόχο τους, αποτυπώνεται στην οθόνη (και πάλι) κυματοειδής διασπορά, λες και ένα-ένα άτομο, μπορεί να μιμηθεί την συμπεριφορά του ‘πλήθους’ δηλαδη την πρότερη σύγχρονη κίνηση του συνόλου των ατόμων. Η τελική απεικόνιση στην οθόνη είναι η ίδια ακριβώς ‘αγελική’ συμπεριφορά, του πρώτου μέρους του πειράματος.

Αλλά τα ‘θαύματα’ δεν τελειώνουν εδώ: Βάλαμε μηχανισμό καταγραφής (αισθητήρες που παρακολουθούν το άτομο, στη διαδρομή του) σε προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει. Και συνέβη το αδιανόητο: Τα άτομα παρουσίασαν την ‘φυσιολογική’ γραμμική (και όχι κυματοειδή) συμπεριφορά, «συναισθανόμενα» πως ..καταγράφονται!

Κοντολογίς: Η συμπεριφορά τους καθορίσθηκε από την ύπαρξη -ή μη- ‘παρακολούθησης’.

Ανατροπές σαν τη παραπάνω θα υπάρξουν πολλές. Σε μελλοντικό σημείωμα θα εξετάσουμε τις μέχρι πρόσφατα απόρρητες δηλώσεις των (επίκαιρων) τριών αστροναυτών του Απόλλων 11 που -τέτοιες μέρες- κατάφερε να προσεληνωθεί στον ασημένιο δίσκο. Στεγνά. Όχι ως συνομοσιολογούντες καφενόβιοι, αλλά με την ψύχραιμη ματιά ενός παιδευμένου και ανοιχτόμυαλου πολίτη. Που δεν παύει, θρώσκωντας άνω, να αντιλαμβάνεται την αξία της προπατορικής Σωκρατικής ρήσης, που  -με τη σειρά της-  δίνει βάρος στην ύπαρξή μας μόνο μέσα από την κατανόηση της ασημαντότητάς της : Είμαι Σοφός διότι Γνωρίζω πως Δεν Γνωρίζω Τίποτα.

*Ο Μ.Ν. ‘φορτώνει’ με την ασχήμια που στην επανάληψή της γίνεται ‘αόρατη’ και μοιρολατρικά αποδεκτή. Θεωρώντας τον εαυτό του, την ‘τάξη’ του και τους φίλους του ως μέρος του προβληματος, γράφει για μικρά και μεγάλα εωσφόρα. Σε περιόδους νηφαλιότητας, διευθύνει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Επικοινωνίας.