Πόλεμος και Ειρήνη στην Πλανητική Εποχή

Της Μερσίλειας Αναστασιάδου*

Το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον με τις ασύλληπτες τεχνολογικές και επικοινωνιακές δυνατότητες δημιουργεί αφενός μια οριζόντια διάρθρωση του κόσμου που αναφέρεται στην ταυτόχρονη ή και αυτοστιγμεί προσέγγιση των ατόμων ως εικόνα και των αγαθών ως κεφάλαιο και υπηρεσίες. Αυτή η ταχύτητα, η συχνότητα και η πυκνότητα στις μεταβολές αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο της πραγματικότητας του 21ου αιώνα. Αφετέρου, η ανθρωπότητα παρακολουθεί αμήχανα την εκδήλωση σε καθημερινή βάση τρομοκρατικών επιθέσεων, τη συνεχιζόμενη κατάσταση αστάθειας, ανισορροπίας και εμπόλεμων συγκρούσεων σε μεγάλες περιοχές του κόσμου, ιδιαιτέρως στη Μέση Ανατολή, απότοκος των οποίων είναι η κατάρρευση κρατών, η βίαιη εκδίωξη ολόκληρων λαών και ο εκπατρισμός πληθυσμών.

Τα τεράστια και συνεχώς διογκούμενα προσφυγικά κύματα ανθρώπων εξαθλιωμένων και κατατρεγμένων που αναζητούν κάποιο μέλλον σε άλλη γη συνιστούν μια διαφορετική αποτύπωση του σύγχρονου κόσμου, της αναρχίας του διεθνούς συστήματος κρατών και της αδυναμίας επιβολής συνθηκών δικαίου κατά τρόπο καθολικό. Σε αυτή την εποχή, όπου η ανθρωπότητα βιώνει συνθήκες γενικευμένης απειλής και η πραγματικότητα των πολεμικών συγκρούσεων και των ένοπλων αντιπαραθέσεων έχει καταστεί πλέον στοιχείο της καθημερινότητας των ατόμων ανά την υφήλιο, τα κράτη, οι κοινωνίες, οι λαοί και οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με νέα είδη πολέμου και μορφών δομικής βίας, που επηρεάζουν την ατομική και συλλογική ευημερία, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες ασφάλειας και ανασφάλειας.

Οι προκλήσεις και απειλές σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, που εκδηλώνονται στο παγκόσμιο γίγνεσθαι της εποχής μας και η διαχρονική επικαιρότητα του πολέμου και της ειρήνης, όπως και οι νέες μορφές σύγκρουσης και πολέμου αναπτύχθηκαν διαλεκτικά στο πλαίσιο της διημερίδας «Πόλεμος και Ειρήνη στην Πλανητική Εποχή», που έλαβε χώρα στις 2 - 3 Ιουνίου 2016 στο Πολεμικό Μουσείο. Το συνέδριο διοργανώθηκε από το Κέντρο Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία του Παντείου Πανεπιστημίου, υπό την αιγίδα του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, σε συνεργασία με το Κέντρο Μελέτης Μεσογειακής - Μεσανατολικής Πολιτικής και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το Κέντρο Γεωπολιτικών Αναλύσεων του New York College και το Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης, Διακλαδικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Ενόπλων Δυνάμεων.

Πλειάδα πενήντα και πλέον ακαδημαϊκών όλων των πανεπιστημίων της χώρας, ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων, όπως και ειδικοί επιστήμονες, εμπειρογνώμονες της στρατηγικής και της θεωρίας της ειρήνης και της σύγκρουσης, διπλωμάτες, στρατιωτικοί, δημοσιογράφοι και πολεμικοί ανταποκριτές προσέγγισαν το φαινόμενο του πολέμου κατά τρόπο πολυπρισματικό και διεπιστημονικό με αναφορά στους κλάδους της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας, των διεθνών σχέσεων, της πολιτικής επιστήμης, του διεθνούς δικαίου, της κοινωνιολογίας, της οικονομίας, της επικοινωνίας, των νέων μεθόδων της στρατιωτικής τεχνολογίας κ.ά. Τις εργασίες της διημερίδας παρακολούθησαν χίλιοι και πλέον σύνεδροι.

Το συνέδριο χαιρέτισαν ο υπουργός Εσωτερικών Παναγιώτης Κουρουμπλής, ο αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Άδωνις Γεωργιάδης, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας, ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, εκπρόσωπος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμου, ο υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Τέρενς Κουίκ, ο αναπληρωτής πρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Προσωπικού του Παντείου Πανεπιστημίου Ιωάννης Σακέλλης και ο πρόεδρος του εκπαιδευτικού ομίλου New York College Ηλίας Φούτσης. Τη διημερίδα εισήγαγε παρουσιάζοντας τη φιλοσοφική προσέγγιση της θεματικής ο καθηγητής Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης, διευθυντής του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών, κοσμήτορας της Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, ενώ κατά τη λήξη των εργασιών τα πορίσματα της επιστημονικής συνάντησης συνόψισαν η Βιβή Κεφαλά, διευθύντρια του Κέντρου Μελέτης Μεσογειακής – Μεσανατολικής Πολιτικής και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, επίκουρη καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στη Μέση Ανατολή και η Μερσίλεια Αναστασιάδου, συντονίστρια της εκδήλωσης, επιστημονική συνεργάτις του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών.

Οι συνεδρίες αναφέρονταν στις ιστορικές όψεις του πολέμου, στις κοινωνικές αναπαραστάσεις του φαινομένου, στην έννοια της ειρήνης, της δομικής βίας, στους μηχανισμούς αναπαραγωγής σύγκρουσης και στις σύγχρονες μορφές πολέμου. Αναπτύχθηκε επίσης το προσφυγικό ζήτημα ως μορφή πολέμου που ταλανίζει την ανθρωπότητα και που εγείρει κατά τρόπο επιτακτικό την αναγκαιότητα πρόγνωσης πολεμικών εξελίξεων, ώστε να είναι σε θέση τα κράτη να αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις ενόπλων συρράξεων. Προσεγγίστηκαν τα είδη πολέμου του 20ού και 21ου αιώνα, εγείροντας ερωτήματα και προβληματισμούς αναφορικά με τον χαρακτήρα του σύγχρονου διεθνούς συστήματος και την ικανότητα πρόβλεψης, αποτροπής και διαχείρισης κρίσεων και συγκρούσεων σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Στη διάρκεια της διημερίδας παρουσιάστηκαν προτάσεις και θέσεις επί καίριων εθνικών και διεθνών ζητημάτων, που αποβλέπουν στην επίτευξη των όρων, προϋποθέσεων και συνθηκών ενός μέλλοντος ειρήνης.

Η εικόνα και η σημειολογία του πολέμου απετέλεσε αντικείμενο εισήγησης, κατά την οποία αναπτύχθηκε η σημασία της παράστασης των γεγονότων, τι αναδεικνύεται ως γεγονός, τον τρόπο, με τον οποίον προβάλλεται μια συγκρουσιακή κατάσταση ή ένα ανθρώπινο δράμα, στοιχεία που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ως προς τη στάση, την απάθεια, την ταύτιση, το αίσθημα εγγύτητας ή τη δράση του εκάστοτε ατόμου σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Η αρνητική ειρήνη, δηλαδή η ειρήνη ως απουσία πολέμου αποτελεί μια αποσπασματική οπτική της ειρήνης, η οποία δυστυχώς είναι και η κρατούσα στις σχέσεις των κρατών, ενώ η θετική ειρήνη προβάλλει πολύ περισσότερα στις σχέσεις των κοινωνιών και των κρατών, αναγνωρίζει υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου, δηλαδή τη διεκδίκηση ελευθερίας, δικαιοσύνης και ισότητας.

Η έκθεση των ατόμων στην τρομοκρατία και τα μηνύματα που διαχέονται παγκοσμίως από τους ISIS, λειτουργώντας ως τρόμος, φόβος και πανικός για τον απλό και ανυποψίαστο πολίτη σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, η έννοια του οικονομικού πολέμου και οι επιπτώσεις των προγραμμάτων διάσωσης στην κρατική κυριαρχία και την κοινωνία, προσεγγίστηκαν από τους εισηγητές και απετέλεσαν αντικείμενο συζήτησης των συνέδρων. Με την ανάπτυξη μελετών περίπτωσης αναλύθηκε ο ρόλος της στρατηγικής επικοινωνίας και του ηγέτη στη διαχείριση και επίλυση εγχώριων και διεθνών κρίσεων, αλλά και ο κρίσιμος παράγοντας της γεωπολιτικής στον 20ό αιώνα, όσο και στην περίπτωση της Συρίας του 2016. Ειδική αίσθηση προκάλεσαν οι παρουσιάσεις και συναφείς συζητήσεις γύρω από την ψυχοπαθολογία του πολέμου και τις παραμέτρους και συνθήκες ανάπτυξης δομικής βίας, καθώς και το τουρκικό ζήτημα γενοκτόνου πολιτικής απέναντι στους λαούς της Μικράς Ασίας κατά τον 20ό αιώνα.

Η καταληκτική συνεδρία της επιστημονικής διημερίδας ήταν αφιερωμένη στον πολιτικό στοχαστή Παναγιώτη Κονδύλη και στην επικαιρότητα της σκέψεώς του για τις διεθνείς σχέσεις και την πολιτική, όπου και αναλύθηκαν οι απόψεις του Κονδύλη για τον άνθρωπο, το κράτος και το διεθνές σύστημα, αλλά και η οπτική του σε σχέση με τον πόλεμο, την πολιτική και τον σημαίνοντα ρόλο της ισχύος. Το έναυσμα για τον τίτλο της διημερίδας «Πόλεμος και Ειρήνη στην Πλανητική Εποχή» εδόθη από το συγγραφικό, ερευνητικό και ευρύτερο έργο του Παναγιώτη Κονδύλη στις διεθνείς σχέσεις και την πολιτική φιλοσοφία.

Η διημερίδα απετέλεσε μια επιστημονική δραστηριότητα ερευνητικών θεσμών που ασχολούνται με την ευρύτερη Μέση Ανατολή από τα πανεπιστήμια Πάντειο και Αιγαίου, τα οποία συνεργάζονται τα τελευταία χρόνια σε διάφορα επίπεδα ερευνητικών δραστηριοτήτων και επιστημονικών συναντήσεων. Εξάλλου το Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου έχει μια σταθερή συνεργασία ερευνητική και εκπαιδευτική με το Κέντρο Γεωπολιτικών Αναλύσεων του New York College, η οποία αποτυπώνει μια καρποφόρα σύμπραξη του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα στην προαγωγή της έρευνας και της εν γένει επιστημονικής δραστηριότητας, πράγμα που υπογραμμίστηκε και από τους εκπροσώπους της πολιτείας και των άλλων φορέων στην εναρκτήρια τελετή της διημερίδας. Η συμμετοχή του Διακλαδικού Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ενόπλων Δυνάμεων στη διημερίδα ουσιαστικά σηματοδότησε έναν νέο τομέα συνεργασίας των πανεπιστημιακών κέντρων με τις ένοπλες δυνάμεις και τις ειδικές μονάδες που ασχολούνται με εξειδικευμένα ζητήματα που αφορούν στην κοινωνία και στους διάφορους επαγγελματικούς κλάδους. Η παρουσία του ΔΚΨΥΕΔ υπήρξε ουσιαστική συμβολή στην ανάγκη κατανόησης των εξειδικευμένων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ο χώρος των ενόπλων δυνάμεων και το ανθρώπινο δυναμικό του.

Η επιτυχής αυτή πρώτη διημερίδα που αφορά στην πολυδιάστατη προσέγγιση φαινομένων που άπτονται της σύγχρονης πραγματικότητας μέσα από την ιστορική τους διάσταση και διαχρονική τους προσέγγιση ώθησε τους διοργανωτές αφενός να αναγγείλουν την επόμενη κοινή επιστημονική τους εκδήλωση τον προσεχή Νοέμβριο και αφετέρου να αποφασίσουν να εκδώσουν τα πρακτικά της διημερίδας στο άμεσο μέλλον, έτσι ώστε να καταστούν κτήμα της κοινωνίας οι γνώσεις και οι εξειδικευμένες παρεμβάσεις, που αφορούν σε ζητήματα πανανθρώπινα, όπως του πολέμου και της ειρήνης.

*Η Μερσίλεια Αναστασιάδου είναι Επιστημονική Συνεργάτις του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο