Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024 - 09:24

Εδαφική ακεραιότητα και απαραβίαστο συνόρων

H Χάρτα του Παρισιού

Του  πρέσβη επί τιμή Αλέξανδρου Π. Μαλλιά

Η κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας  έρχονται  τις μέρες αυτές στο μυαλό μου. Στις 21 Νοεμβρίου 1990, οι 34 ηγέτες των χωρών της Ευρώπης των ΗΠΑ και του Καναδά  υπέγραψαν τη «Χάρτα των Παρισίων για μια Νέα Ευρώπη» ( Paris  Charter for a New Europe). Μεταξύ αυτών η Μάργκαρετ Θάτσερ, ο Φρανσουά Μιτεράν, ο Χέλμουτ Κολ, ο Τζωρτζ Χέρμπερτ Μπους (πρεσβύτερος) και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Μιτεράν θέλησε  να υπογραμμίσει ότι  «...επί 45 χρόνια μετά τη λήξη του Πολέμου, η Ευρώπη γνώρισε την σταθερότητα χωρίς την ελευθερία. Θέλουμε εφεξής την ελευθερία με σταθερότητα...». Ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ήταν επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας με Υπουργό Εξωτερικών  τον Αντώνη Σαμαρά.

Εμπνευσμένη η ομιλία του. Χαρακτηριστικά και επίκαιρα τα αποσπάσματα: «…Καταδικάζουμε τη βαναυσότητα της εισβολής της αυθαιρεσίας, της παραβίασης του (θεμελιώδους) δικαιώματος των εθνών, της επιβουλής κατά της ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας όπου και αν εκδηλώνεται, όπου και αν συνεχίζεται… Σεβόμαστε σε πνεύμα αμοιβαιότητας τους γείτονές μας, ταυτόχρονα όμως ασκούμε τα εθνικά μας δικαιώματα και είμαστε προσηλωμένοι στο στόχο μας για την εγγύησή τους, απαιτώντας να γίνονται σεβαστά από όλους…». Δοθέντος ότι ταυτόχρονα υπεγράφη στο Παρίσι και η νομικά δεσμευτική Συμφωνία για Μείωση των Συμβατικών Δυνάμεων (C.F.E.Treaty ) μεταξύ των 25 χωρών-μελών του ΝΑΤΟ και της Συνθήκης της Βαρσοβίας, η ομιλία του αείμνηστου Πρωθυπουργού περιείχε και την ακόλουθη αποστροφή «…Η Ελλάδα προτίθεται να συμβάλει (στην εφαρμογή της) με κάθε καλή πίστη και εντιμότητα επιμένοντας εν τούτοις στην προάσπιση των εθνικών της συμφερόντων στο πλαίσιο της Συνθήκης...».Η διατύπωση αφορούσε στο δικαίωμα της Ελλάδος να κάνει χρήση του δικαιώματος αυτοάμυνας. Σχετική γραπτή επιφύλαξη είχε καταθέσει  αιφνιδιαστικά η Ελλάδα την τελευταία ημέρα της προπαρασκευαστικής διάσκεψης στη Βιέννη από τον πρέσβη Δημήτρη Πετρουνάκο κατά την υιοθέτηση της Συνθήκης C.F.E. Αφορούσε στην ενότητα του εδαφικού μας χώρου (νησιωτικού και ηπειρωτικού) και στο δικαίωμα αυτοάμυνας που απορρέει από το Άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ. Αναλόγου περιεχομένου ειδική ομιλία/παρέμβαση  του Υπουργού Εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά με έμφαση στην ενότητα της εδαφικής μας ολοκλήρωσης και ακεραιότητας είχε μεθοδευθεί στην Διάσκεψη της Βιέννης. Οι δηλώσεις καταχωρήθηκαν στο βιβλίο του Προεδρεύοντος της συνεδρίασης (journal of the day).Χρήσιμα σήμερα προηγούμενα αν αναζητηθούν.

Κοινός παρονομαστής η προσήλωση στην ελευθερία, στη δημοκρατία, στα ανθρώπινα δικαιώματα, στον σεβασμό των μειονοτικών δικαιωμάτων, στη δέσμευση για τήρηση των αρχών της καλής γειτονίας, στον σεβασμό του απαραβίαστου των συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών και στην κυρίαρχη ισότητα των κρατών. Οι ομιλίες και οι διακηρύξεις στηρίχτηκαν όχι από άγνοια στις επιθυμίες και προσδοκίες και λιγότερο στα δεδομένα.

Τις μέρες εκείνες η γαλλική εφημερίδα  Libération έγραφε: «Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη ψηφίζει διηρημένη, αναζητώντας την ισορροπία μεταξύ τριών αντιπάλων κοινοτήτων: τους Σέρβους, τους Κροάτες και τους Μουσουλμάνους». Η εφημερίδα, τη στιγμή του θριάμβου της υψηλής πολιτικής και της διπλωματίας στο Παρίσι, προέβλεψε με ακρίβεια τη σύγκρουση μεταξύ Μουσουλμάνων, Σέρβων και Κροατών, καθώς και τον σχηματισμό κροατο-μουσουλμανικής συμμαχίας. Προέβλεψε, επίσης, τη σημερινή δυσλειτουργική δομή της πολύπαθης Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Μερικούς μήνες μόνο πριν από την αιματηρή αρχή και συνέχεια της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας και πέντε χρόνια ακριβώς πριν από την υπογραφή της Συμφωνίας του Ντέϋτον (Νοέμβριος 1995).

Τι ακολούθησε λίγους μόνο μήνες μετά; Ξεχάσθηκε  το εμβληματικό «Ποτέ Ξανά». Το άχθος της ιστορίας αποδείχτηκε βαρύτερο των διακηρύξεων. Νέος πόλεμος. Υποτιμήσαμε την ιστορία, τη γεωγραφία, τον αλυτρωτισμό, τον θρησκευτικό και εθνικιστικό φανατισμό, τον κυνισμό ορισμένων βαλκανικής κοπής «ηγετών». Επίσης, τα συγκρουόμενα συμφέροντα των ευρωπαϊκών ηγεσιών. Η προειδοποίηση υπήρχε. Τον Οκτώβριο του 1990 – ταυτόχρονα δηλαδή με τη Διάσκεψη των Παρισίων– η Ουάσινγκτον είχε προβλέψει τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Διαβάζω από την τελευταία έκθεση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών (Οκτώβριος ,1990) Νational Ιntelligence Estimate: «Yugoslavia will cease to function as a federal state within one year, and will probably dissolve within two» (Η Γιουγκοσλαβία θα πάψει να λειτουργεί ως ένα ομοσπονδιακό κράτος μέσα σε ένα έτος και κατά πάσα πιθανότητα θα διαλυθεί μέσα σε δύο χρόνια).

 Ο Χάρτης του ΟΗΕ, η Τελική Πράξη του Ελσίνκι και η Χάρτα των Παρισίων εφαρμόστηκαν επιλεκτικά. Η πολιτική σκοπιμότητα σε συνδυασμό με το ισοζύγιο επιρροής και προώθησης συμφερόντων κατίσχυσαν των  κειμένων. Ξαναζήσαμε στα Βαλκάνια τον όλεθρο του πολέμου, αλλαγές συνόρων, εγκλήματα πολέμου, εθνοκαθάρσεις, καταστροφές και βομβαρδισμούς ιστορικών πόλεων (Ντουμπρόβνικ,Σαράγεβο,Μόσταρ). Το 1991 η ενωμένη με την Συμφωνία 2+4 (δύο Γερμανίες, Σοβιετική Ένωση, ΗΠΑ, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο)  Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας  επέβαλε, όχι πάντως μόνη, στην  Ευρωπαϊκή Ένωση τα δικά της συμφέροντα. Την αναγνώριση σε πρώτη φάση της ανεξαρτησίας της Σλοβενίας και Κροατίας. Το Βερολίνο και άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες  αγνόησαν την παρέμβαση του  Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Χαβιέ Περέζ ντε Γκουεγιάρ, ο οποίος προειδοποιούσε με επιστολή του τον Γερμανό Υπουργό Εξωτερικών Χανς Ντίτριχ Γκένσερ (στις 14 Δεκεμβρίου 1991) για τους κινδύνους που εγκυμονούσε η επιλεκτική και χωρίς συνολικό πολιτικό συντονισμό αναγνώριση των πρώην Γιουγκοσλαβικών Δημοκρατιών.

Η Χάρτα των Παρισίων  που συνολικά, ολοκληρωτικά και ωμά παραβιάζει σήμερα η Ρωσία στην  Ουκρανία, παρερμηνεύθηκε ήδη το 1991. Αγνοήθηκε η θεμελιώδης διάταξη της Τελικής Πράξης του  Ελσίνκι που επαναλάμβανε ότι η αναγνώριση του Δικαιώματος της Αυτοδιάθεσης «ισχύει σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και τις σχετικές πρόνοιες του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν στην εδαφική ακεραιότητα των κρατών». Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης δεν μπορεί να ασκηθεί σε βάρος της αρχής της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών. Οι αλλαγές συνόρων και ο αναθεωρητισμός συνεχίζονται.