Ματωμένα χώματα

Η Σμύρνη υπήρξε το θυσιαστήριο του Ελληνισμού. Εκατό σχεδόν χρόνια μετά, παραμένει «ανοικτή πληγή»• μια εθνική πληγή που συνεχώς αιμορραγεί τη συνείδηση του κάθε Έλληνα πατριώτη.

Και που θα εξακολουθεί να ματώνει τις μνήμες και τις ψυχές μας. «Η Ιστορία έχει βάλει τέλος», ισχυρίζονται οι περισσότεροι. Δεν είναι έτσι. Η τραγωδία του ’22 έχει περάσει στη συλλογική ιστορική επίγνωση των Ελλήνων και από γενιά σε γενιά κυλάει ως δηλητήριο στις φλέβες του Έθνους. Μέχρι τις μέρες μας. Προφανώς και δεν τίθεται πλέον θέμα αλυτρωτισμού, αλλά τα ερωτήματα παραμένουν και απασχολούν. Ούτε φυσικά μπορεί να λησμονηθεί, στην ιστορική του διάσταση, ότι η καταστροφή του 1922 σηματοδότησε την απαρχή της καταρρεύσεως της οικουμενικότητας τού Ελληνισμού, ξεριζώνοντας κοντά στα 3.000.000 Έλληνες από τις πατρογονικές εστίες τους στην Ανατολή. Μιας καταστροφής ίσως μεγαλύτερης της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, το 1453, που τότε ο Ελληνισμός, αν και υπόδουλος, παρέμεινε στο κέντρο του• στα εδάφη του.

Φωτογραφία ντοκουμέντο: Η προκυμαία της Σμύρνης την επόμενη της καταστροφής

Οι πολιτικές απαντήσεις που έχουν δοθεί στα ιστορικά ερωτήματα της τραγωδίας δεν έχουν πείσει. Τουλάχιστον, χρόνο με τον χρόνο αποδυναμώνονται. Όπως έχει αποδυναμωθεί η θεοποίηση του οραματιστή της Μεγάλης Ιδέας «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος –κατά τ’ άλλα– υπήρξε ένας χαρισματικός ηγέτης και μια μεγάλη πολιτική φυσιογνωμία. Όμως η Ιστορία έχει αποδείξει ότι τα μεγάλα λάθη γίνονται από τους μεγάλους και έξυπνους άνδρες.

Τα ερωτήματα παραμένουν:

-Γιατί προτιμήθηκε η Σμύρνη και όχι η Κωνσταντινούπολη, όταν η λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έδωσε το δικαίωμα στην Ελλάδα -ως σύμμαχος των νικητών- της ιστορικής επανεμφανίσεώς της;

-Μήπως η «Πόλη των Πόλεων» δεν αποτελούσε το νάμα του οικουμενικού Ελληνισμού, τη βρυσομάνα του Βυζαντινού ελληνορθόδοξου πολιτισμού μας;

-Γιατί η εμμονή του Βενιζέλου προς τη Σμύρνη όταν ήταν εμφανές ότι η αποστολή των ελληνικών στρατευμάτων είχε τον ρόλο του «χωροφύλακα» (πεντάχρονης θητείας) της αγγλικής πολιτικής στην περιοχή, μπροστά στον κίνδυνο της Ιταλίας η οποία λίγους μήνες νωρίτερα είχε πραγματοποιήσει απόβαση στα παράλια της Μικράς Ασίας;

-Γιατί αποδέχτηκε ο Βενιζέλος μια τέτοια αποστολή χωρίς να απαιτήσει –τουλάχιστον– στρατιωτική συμμαχική υποστήριξη, όταν ήταν ηλίου φαεινότερον –κάτι που έγινε– ότι η παρουσία του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη θα εκλαμβανόταν ως κατάκτηση και θα σηματοδοτούσε τον απελευθερωτικό αγώνα εκ μέρους του Κεμάλ Ατατούρκ;

-Δεν αντελήφθη ο Βενιζέλος, λόγω της επαλληλίας των εδαφών, ότι η μικρή και διαιρεμένη τότε Ελλάδα θα ενέπλεκε σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο στα βάθη της Ανατολίας, σε μήκος 1.000 χιλιομέτρων, χωρίς αμιγώς ελληνικούς πληθυσμούς;

-Γιατί δεν εισάκουσε ο Βενιζέλος τις εισηγήσεις των στρατιωτικών ειδημόνων (ανάμεσά τους και ο υπασπιστής του Ιωάννης Μεταξάς), ότι η παρουσία των ελληνικών στρατευμάτων θα ήταν στρατιωτικά διασφαλισμένη μόνο στην Κωνσταντινούπολη, καθώς μεταξύ των δύο χωρών, Ελλάδος και Τουρκίας, θα υπήρχαν θαλάσσια σύνορα (Εύξεινος Πόντος, θάλασσα Βοσπόρου, Δαρδανέλια, θάλασσα Μαρμαρά);

Τα ερωτήματα είναι άπειρα σε αυτή τη μεγάλη τραγωδία του Ελληνισμού. Δεν υπάρχουν αυτονόητες απαντήσεις. Σε κάθε περίπτωση, καλό είναι να αποφεύγονται και οι φανατισμένες ιστορικές βεβαιότητες. Όπως έχει καταρρεύσει ιστορικά και η βεβαιότητα περί της δήθεν μεγάλης διπλωματικής επιτυχίας με τη Συνθήκη των Σεβρών. Ενδεχομένως μιας επιτυχίας στα χαρτιά, που όμως ουδέποτε αναγνώρισε η Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ και η οποία δεν κατοχυρώθηκε από κανένα κοινοβούλιο των συμμαχικών χωρών που την υπέγραψαν (κατοχυρώθηκε μόνο από το ελληνικό κοινοβούλιο, αποθεώνοντας οι βουλευτές τον Ελευθέριο Βενιζέλο). Μια συνθήκη που άφηνε, τότε, εκτός εθνικού κορμού τα Δωδεκάνησα, τη Βόρειο Ήπειρο και την Κύπρο.

Φωτογραφία ντοκουμέντο: Πρόσφυγες στην παραλία της Σμύρνης
 

Βενιζέλος προς Πηνελόπη Δέλτα:
Με τύπτει η συνείδηση
 

Ο Κρητικός πολιτικός ηγέτης, μετά την αποτυχία του στις εκλογές του 1920, πριν αναχωρήσει στο Παρίσι, εκμυστηρεύτηκε στην οικογενειακή του φίλη Πηνελόπη Δέλτα: «Ενόμιζα πως έχω μαζί μου τον ελληνικό λαό. Και ό,τι έκανα το έκανα ωθούμενος από τη δύναμη αυτή. Σήμερα βλέπω πως έχω να λογοδοτήσω απέναντι της ιστορίας. Συλλογίζομαι την ευθύνη που ανέλαβα απέναντι αυτού του λαού. Το συντελεσμένο έργο θα καταρρεύσει. Και θα μείνει η πληρωμή. Και η πληρωμή θα είναι βαριά. Και με τύπτει η συνείδηση. Είχα το δικαίωμα να παρασύρω το λαό σε τέτοιες τολμηρές περιπέτειες, που η ωφέλειά τους θα χαθεί και θα μείνει μονάχα βάρος αβάσταχτο η πληρωμή; Η Συνθήκη των Σεβρών δε θα μας σώσει».

Φωτογραφία ντοκουμέντο: Η πόλη της Σμύρνης στα ερείπια της καταστροφικής πυρκαγιάς

Τη Σμύρνη ή την Πόλη;

Του συγγραφέα Νίκου Πετσάλη – Διομήδη

«…Ο Βενιζέλος, ωστόσο, αποφάσισε να προωθήσει τη διεκδίκηση της Σμύρνης, αγνοώντας τον πραγματικό κίνδυνο ότι αυτή η επιχείρηση θα μπορούσε να αποδειχθεί υπερβολικά βαριά για τις στρατιωτικές και λοιπές δυνάμεις της Ελλάδας. Με μεγαλύτερη προνοητικότητα, θα είχε εξετάσει σοβαρότερα την εναλλακτική διεκδίκηση της περισσότερο συμπαγούς περιοχής της Κωνσταντινούπολης, αντί των εκτεταμένων μικρασιατικών εδαφών.

Μια τέτοια διεκδίκηση, αν υλοποιούνταν, θα εξασφάλιζε για την Ελλάδα και τη Δυτική και την Ανατολική Θράκη, δίνοντας την επιπλέον και την περιοχή στα ανατολικά της γραμμής Αίνου – Μήδειας. Ακόμα, ενώ οι Έλληνες της Μικράς Ασίας θα έπρεπε να βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση, με τα νώτα τους στραμμένα στη θάλασσα, οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και της Θράκης, αντίθετα, θα είχαν το προνόμιο ενός θαλασσινού συνόρου, που θα τους προστάτευε από την Τουρκία.

Ακόμη και αν ο Βενιζέλος δεν θεωρηθεί υπεύθυνος για το ότι δεν πρόβλεψε πως, μέσα σε ένα χρόνο, η Γαλλία θα εκκένωνε την Κιλικία και θα υπέγραφε χωριστή ειρήνη με την Τουρκία, ότι η Ιταλία θα εγκατέλειπε τη νότια Μικρά Ασία, ότι η Αμερική θα επανερχόταν στην υπερατλαντική της απομόνωση και ότι η Ρωσία με την Ιταλία θα υποστήριζαν ένα τουρκικό εθνικιστικό κίνημα, είναι δύσκολο να τον απαλλάξει κανείς απόλυτα από την ευθύνη που ανέλαβε, υποκύπτοντας τυφλά στα θέλγητρα της Ιωνίας…».