Σάββατο, 9 Νοέμβρη, 2024 - 06:25

Μάνος Χατζιδάκις: Ο ασυμβίβαστος

Μία σπάνια συνέντευξη του Μάνου Χατζιδάκι στο δημοσιογράφο Γιώργο Λιάνη
 
«Γεννήθηκα στην Ξάνθη το 1925. Η Ξάνθη τότε είχε μια άνθιση στα καπνά. Συγκέντρωνε πολύ κόσμο και είχε μια “τουρκομπαρόκ” ατμόσφαιρα, όπως θα έλεγε ο Τσαρούχης. Είχε πλούσιο κόσμο, με ακριβά και ωραία σπίτια, και οι άνθρωποι είχαν σύνδεση με την Ευρώπη απευθείας. Ο πατέρας μου ήταν δικηγόρος και η μάνα μου γεννημένη στην Αδριανούπολη. Έμεινα στην Ξάνθη ως τα επτά μου χρόνια. Θυμάμαι ότι φοίτησα στο νηπιαγωγείο της. Έκτοτε, οσάκις πήγα, δεν ξαναβρήκα την Ξάνθη των παιδικών μου χρόνων. Ο μαγευτικός οικισμός όπου γεννήθηκα εγώ, δεν υπάρχει πια, έχουν απομείνει ερειπωμένα σπίτια που κατοικούν -αν κατοικούν- Πομάκοι ως επί το πλείστον. Οι υπόλοιποι Ξανθιώτες κατέκλυσαν την πόλη εν είδει τυχοδιωκτών από τα γύρω χωριά. Αυτά όλα δεν έχουν καμία σχέση με ό,τι έζησα εγώ. Τώρα η Ξάνθη είναι ένα Αιγάλεω β’ διαλογής με 6 σκυλάδικα. Απογοητεύτηκα την τελευταία φορά που την είδα. Είχα σκοπό να κάνω κάτι εκεί πριν κάνω τις Γιορτές της Κρήτης, αλλά η θρακιώτικη καχυποψία με έκανε να σηκωθώ να φύγω και να μη θελήσω να ξαναγυρίσω ποτέ πια.»
 
- Φαίνεται, κ. Χατζιδάκι, πως κάποιες πόλεις, είτε με την ομορφιά τους είτε με τη μυθολογία τους, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή σας. Η Νέα Υόρκη, ας πούμε…
 
- Και το Παρίσι. Κυρίως το Παρίσι του Ρενέ Κοτύ. Με τον Ντε Γκωλ άρχισε το πράγμα να διαφοροποιείται. Η Γαλλία με τον Ντε Γκωλ απέκτησε τη μαγεία της καταστροφής που της είχε αφήσει ο πόλεμος.
 
- Τελικά τι ήταν η ζωή σας μέχρι να ολοκληρώσετε την προσωπικότητά σας;
 
- Η ζωή μου ποτέ δεν ήταν μόνο η ζωή ενός μουσικού. Ήταν περισσότερο η ζωή ενός επικίνδυνου και ανήσυχου νέου που η μουσική κατάφερε κάπως να τον ηρεμήσει και να τον κάνει «κατ’ επιφάνεια νόμιμο». Πολλοί, ξέρετε, περιφρονούν την αποκλειστική μου απασχόληση με το τραγούδι, ιδίως οι αποκαλούμενοι «σοβαροί μουσικοί». Γιατί ποτέ τους δεν κατάφεραν να τραγουδήσουν τίποτε. Είναι σαν τους ανέραστους, τους βιολογικά άρρωστους που περιφρονούν τον έρωτα και υποβαθμίζουν τη σημασία του, για να δικαιολογήσουν την ατροφική τους ύπαρξη. Άλλοι πάλι, με θεωρούν «συνάδελφο» γιατί σκαρώνουν τραγουδάκια και με αφελείς και αμόρφωτους δημοσιογράφους ή τηλεπαρουσιαστές μιλούν για γενιές, λαϊκότροπα, έντεχνα, για καινούργια ρεύματα και άλλα πολλά ευτράπελα, κατάλληλα για τους ανεπαρκώς πληροφορημένους συμπατριώτες μας, ως επί το πλείστον νεολαίους γηπέδων και κομμάτων. Εγώ, κύριε, άρχισα από τη Λα Γιάνα, που χόρευε πάνω στους καθρέφτες μαγευτικά το «Πώς λάμπουν τ’ άστρα». Εκείνη ήταν το μεγάλο άστρο κι εγώ ήμουν το μικρό. Μα ξαφνικά πέθανε η Λα Γιάνα, η Ελλάδα βέβαια ξεμπέρδεψε με τους
Γερμανούς, μα έμπλεξε χειρότερα με τους δικούς της. Εγώ τότε μεταπηδούσα από την εφηβεία στη νεότητα.
 
- Μου φαίνεστε γεμάτος υγεία και χαρά, κ. Χατζιδάκι. Είναι αλήθεια ότι είχατε κάποια στιγμή ένα σοβαρό καρδιακό επεισόδιο;
 
- Το πρώτο ήταν το 1975, ακριβώς στα 50 μου χρόνια. Σήμερα είμαι χωρίς μια κεντρική αρτηρία. Από τις τρεις, η μία δεν υπάρχει. Ζω υπέροχα με φάρμακα… Παίρνω 18 χάπια την ημέρα, αλλά τίποτε δεν με επηρεάζει. Όλα βαίνουν καλώς.
 
- Και ο θάνατος;
 
- Κοιτάξτε, από μια ηλικία και μετά, ο άνθρωπος αποκτά φιλία με έναν μυστηριώδη σύντροφο, ο οποίος κάποτε θα τον αρπάξει. Όποιος είναι στην ηλικία μου, έχει αυτήν την ανεπιθύμητη συντροφιά, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να δρα και να δημιουργεί.
 
- Διάβασα κάπου να λέτε «η Ελλάδα της Μελίνας», «η Ελλάδα του “Ποτέ την Κυριακή”» και ήταν διάχυτος στην αναφορά σας ένας περιφρονητικός τόνος.
 
- Υπήρξε αυτή η εποχή, που περιείχε το σπέρμα της δικτατορίας. Ήταν ένα ψεύτικο σκηνικό, όπου οι Έλληνες παρίσταναν τους Έλληνες για διεθνή κατανάλωση. Όπως οι κάτοικοι της Χαβάης που φορούν λουλουδένια περιδέραια για να τονώσουν το εξωτικό στοιχείο. Έτσι χόρευαν συρτάκια και οι ξένοι συνέρρεαν για να εισπράξουμε το τουριστικό τους συνάλλαγμα. Αυτή ήταν «η Ελλάδα της Μελίνας». Μια Ελλάδα ανυπόληπτη και άσχημη.
 
- Προσπαθώ να καταλάβω τι σας έκανε και θυμώσατε τόσο πολύ, πρόσφατα με το θέμα που προέκυψε, όταν η Αγνή Μπάλτσα αποφάσισε να τραγουδήσει τραγούδια σας.
 
- Η Μπάλτσα είχε όλο το δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει. Όπως έκαναν και άλλοι συνάδελφοί της, της Όπερας, στην Ιταλία και την Ισπανία, τραγουδώντας λαϊκά τραγούδια του τόπου τους. Δεν μπορεί, όμως, να παίρνει το όνομά μου και να το βάζει προμετωπίδα στο δίσκο της, χωρίς καν να με ρωτά. Αυτό το θεωρώ α-νή-θι-κο. Κι εγώ, λοιπόν, την κατηγορώ για ανηθικότητα.
 
Ήθος
 
- Θα έλεγα πως προστατεύετε με θρησκευτική ευλάβεια τα μουσικά σας δικαιώματα και διαισθάνομαι πως δεν το κάνετε για λόγους οικονομικούς. Γιατί το κάνετε;
 
- Γιατί προσπαθώ να προστατεύσω το βαθύτερο ήθος που κουβαλώ σαν μουσικός και σαν άνθρωπος, από ένα πλήθος που δεν δίνει και τόση αξία στις ιδιότητές μου αυτές.
 
- Πείτε μου γιατί φύγατε από το Τρίτο Πρόγραμμα;
 
- Οι αιτίες υπήρχαν. Καλύτερα να με ρωτήσετε για την αφορμή, κι αυτή ήταν η πολιτική αλλαγή που έγινε. Υπήρχε η κυβέρνηση που ήθελε να ελέγξει τα πάντα, κατά κάποιον τρόπο αιτιολογημένα. Αυτό καθιστούσε τα πράγματα δύσκολα, πόσο μάλλον που εγώ ήμουν δεδηλωμένος της αντιθέτου παρατάξεως.
 
- Κύριε Χατζιδάκι, θα ήθελα να γυρίσουμε αρκετά χρόνια πίσω. Στην Κατοχή. Ο Μίκης λέει πως ήσασταν συνεπέστατος αγωνιστής της Αντίστασης και ότι ήσασταν πολύ κοντά στην Αριστερά τότε.
 
- Έχουμε τεράστιες διαφορές με τον Μίκη και στις ερμηνείες πράξεων και λέξεων και στο αίσθημα. Δεν παραδέχομαι τον τρόπο που βλέπει την πολιτική και αντιδρά στα πολιτικά μας πράγματα. Εγώ πράγματι υπήρξα ελεύθερος άνθρωπος. Το ότι βρέθηκα στο ΕΑΜ -λυπάμαι- ήταν τυχαίο. Όλοι μας βρεθήκαμε συμπτωματικά κάπου εκείνο τον καιρό. Μετά αποκτήσαμε συνείδηση. Πρωτίστως κάναμε την επανάσταση εναντίον του σπιτιού μας τον καιρό εκείνο, κι όποιος μου πει κάτι διαφορετικό, θα γελάσω. Μας ψιθύριζαν Ιερά Ταξιαρχία και τρέχαμε στην Ιερά Ταξιαρχία. Μας έλεγαν ΕΠΟΝ και πηγαίναμε στην ΕΠΟΝ. Όποιος μας πρωτοψιθύριζε κάποια οργάνωση, πηγαίναμε αμέσως για να δώσουμε νομιμότητα στην επανάστασή μας… Άρχισα να είμαι αληθινά φιλελεύθερος αμέσως μετά την απελευθέρωση. Τότε είδα την αλήθεια γύρω από το αριστερό κίνημα και διαφοροποίησα τη θέση μου. Οι περισσότεροι φίλοι μου παραμένουν στην Αριστερά, εγώ όμως άργησα πολύ να τοποθετηθώ στη λεγόμενη Δεξιά. Αυτό συνέβη με τον Καραμανλή.
 
Ο Καραμανλής
 
- Και εξαιτίας του;
 
- Ακριβώς. Μου άρεσε ο Καραμανλής και τοποθετήθηκα στην παράταξή του. Όπου μένω συνέχεια. Δεν έχει και καμιά άλλη παράταξη να με εκπροσωπεί, για να αποφασίσω την «αλλαγή» μου. Πιστεύω ότι ένας προοδευτικός αριστερός μ’ έναν προοδευτικό δεξιό έχουν πολύ περισσότερα κοινά από έναν αριστερό ή έναν δεξιό μ’ έναν άλλο δεξιό.
 
- Θα έλεγα πως η «σχάση» της πολιτικής σας προσωπικότητας δημιουργεί στο χώρο μας περίεργες, πολιτικές κυρίως, ακτινοβολίες.
 
- Σαφώς είμαι άνθρωπος πολιτικοποιημένος. Δεν νομίζω πως μπορεί ένας άνθρωπος σ’ αυτούς τους καιρούς να μην είναι πολιτικοποιημένος. Θα είναι ηλίθιος. Αρνήθηκα την ένταξη σε μια παράταξη, όχι την πολιτικοποίηση.
 
- Το ΠΑΣΟΚ το κρίνατε και το αρνηθήκατε από τα έργα του ή είχατε γνώμη από πριν;
 
- Εκ των υστέρων. Θα ήθελα πολύ να το επαινέσω γενικότερα. Βρίσκω ότι επί μέρους έκανε πράξεις άξιες να επαινεθούν. Βοήθησε να φύγει εντελώς αυτό το σύμπλεγμα του αντιαριστερισμού. Αυτό είναι σπουδαίο. Αν και πιστεύω πως η αλλαγή αυτή δεν είναι ουσιαστική. Άλλαξε η ονομασία του παλιά καταδιωκόμενου αριστερού. Σήμερα λέγεται αναρχικός. Έτσι φοβάμαι ότι οι διωγμοί εξακολουθούν να υφίστανται σε ζωντανά κύτταρα του τόπου. Γιατί σήμερα ο αριστερός νομιμοποιήθηκε και ο εκτός νόμου ονομάστηκε αναρχικός. Το κράτος δεν κινδυνεύει από την Αριστερά, που είναι εντός περιθωρίου και μέσα στο «πολιτικό παιχνίδι», γι’ αυτό διώκει κατά παράδοσιν αμείλικτα τα ζωντανά κύτταρα όπως και παλιά, τους μπερδεύει σκόπιμα με μερικούς αλήτες. Φοβάμαι τελικά ότι κάναμε ένα βήμα μπροστά και δύο πίσω. Ας πούμε, όταν βλέπω τον κύριο Δροσογιάννη, δεν με πείθει για τη δημοκρατικότητα των αποφάσεών του.
 
- Δεν συμφωνώ. Συμβαίνει να τον γνωρίζω προσωπικά. Είναι από τους λίγους που είχαν αληθινή αντιστασιακή δράση.
 
- Μπορεί, και δεν το αμφισβητώ. Μα εγώ κρίνω το παρόν του και τον τρόπο που ασκεί την εξουσία.
 
- Οι Έλληνες, κ. Χατζιδάκι, νομίζω πως έλκονται από τις ισχυρές πολιτικές προσωπικότητες. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Πλαστήρας, ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου, δημιούργησαν καταστάσεις προσωπολατρίας. Βλέπετε σήμερα στον πολιτικό μας ορίζοντα ένα παρόμοιο πρόσωπο;
 
- Δυστυχώς, όχι. Προς το παρόν δεν βλέπω. Δεν υπάρχει μια τέτοια προσωπικότητα.
 
- Συνεπώς, αναγνωρίζετε πρόβλημα ηγεσίας και στην παράταξη στην οποία ανήκετε.
 
- Υποχρεούμαι να δηλώσω ύστερα από την ερώτησή σας ότι μου αρέσει ο Μητσοτάκης και δεν τον βρίσκω ακατάλληλο για ηγέτη της Δεξιάς.
 
- Ο Κύρκος;
 
- Ο Κύρκος είναι ένα εξαίρετο παιδί. Μ’ αρέσει ο τρόπος που σκέπτεται, αλλά δεν νομίζω ότι θα έχει ένα πρακτικό αποτέλεσμα. Πάντως, είναι μια πολύ ωραία μορφή στη σύγχρονη πολιτική σκηνή. Ο Καραμανλής ξεχωρίζει κατά τούτο. Διαθέτει μια νοημοσύνη και μια αλήθεια στην πολιτική του συμπεριφορά, που ακόμα κι όταν δεν συμφωνείς, σε υποχρεώνει να τον σεβαστείς. Εγώ δεν συμφωνώ με όλες του τις πράξεις, αλλά πάντα τον σεβάστηκα.
 
- Κι όμως, κ. Χατζιδάκι, το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής του σταδιοδρομίας ήταν ταυτόσημο με αυτό που θα λέγαμε αυταρχισμό.
 
- Η εξουσία τού έδινε πολλές δυνατότητες να ολοκληρώσει τον αυταρχισμό του, αν ήταν πραγματικός. Αλλά δεν ήταν. Όταν τσακώθηκε με το Παλάτι, θα μπορούσε εύκολα να κάνει δικτατορία και να έχει όλο το λαό μαζί του. Είχε πολλές ευκαιρίες. Ο αυταρχισμός του δεν εκπορευόταν από το πιστεύω του για τη διοίκηση, αλλά ήταν σύνδρομο του συστήματος της διοίκησης. Είναι απορίας άξιο, πώς ο Καραμανλής κατόρθωσε να δαμάσει τον εαυτό του με τις καταβολές που είχε. Και να μην ξεχνάμε πως ήταν ο πρώτος δεξιός ηγέτης που έγινε λαοφιλής.
 
- Ας κάνουμε ένα άλμα. Ξέρω πως γράφετε και αγαπάτε την ποίηση. Πιστεύετε ότι έχουμε μια πολύ σημαντική νεοελληνική ποίηση;
 
- Σημαντική ναι, αλλά όχι για τόσο πολλούς εκπροσώπους, όσους θέλουν να φαίνονται. Δεν έχουμε πολλές γενιές ποιητών, αλλά έχουμε πλειάδα καλών ποιητών.
 
- Για τους εν ζωή τι λέτε;
 
- Οι μεγάλοι είναι καταξιωμένοι. Μερικοί καινούργιοι απλώς με ενδιαφέρουν.
 
- Όπως;
 
- Δεν λέω ποτέ ονόματα. Ωστόσο, στους νεότερους δεν βρίσκω ποιητές της σημασίας του Σεφέρη, του Ελύτη και του Γκάτσου.
 
Ο Γκάτσος
 
- Βρίσκετε ότι ο Γκάτσος, με μόνη την «Αμοργό», είναι στην κορυφογραμμή της νεοελληνικής ποίησης;
 
- Ο όγκος του έργου του είναι ελάχιστος, όσο και του Κάλβου. Δεν αισθάνομαι την ανάγκη να έχει άλλο έργο πέραν της «Αμοργού», για να πω πόσο σημαντικός ποιητής είναι. Ο Γκάτσος συνάμα μας έδωσε εξαίσια τραγούδια. Χωρίς αυτόν δεν θα είχαμε να μιλάμε, ούτε κι εγώ, ακόμη για αξιόλογα τραγούδια. Γιατί το τραγούδι είναι το πάντρεμα δύο ίσων συζύγων, της μουσικής και της ποίησης.
 
- Αυτή η ερώτηση, κ. Χατζιδάκι, διόλου δε γίνεται χάριν κοινής προκλήσεως ή διεγέρσεως των προσωπικών παθών. Είναι αλήθεια, όμως, πως είχατε πει ότι ο προορισμός των νέων είναι να μας ακούνε και να κάνουν έρωτα μαζί μας;
 
- Προτιμότερο είναι να κάνουν και τα δύο! Απ’ όσο θυμάμαι, όμως, δεν το είχα πει δημόσια αυτό. Το είχα γράψει σε γράμμα μου στον Οδυσσέα Ελύτη στο Παρίσι. Πώς το γνωρίζετε;
 
Το χτες
 
Περνούν τα χρόνια απαλά. Ο Μάνος Χατζιδάκις μένει να μας χαϊδεύει με τα άσπιλα φτερά των τραγουδιών του. Είδε νωρίτερα απ’ όλους μας «τις κανονιοφόρους του έρωτα», τις γέμισε και μας βομβάρδισε… Τώρα «λαβαίνει εκδίκηση».
Περνούν τα χρόνια απαλά. Τα πρόσωπα που αγαπήσαμε, ολοένα λιγοστεύουν… Οι μυλόπετρες του καιρού αλέθουν έρωτες, φιλίες, υποσχέσεις…
 
Ο Μάνος Χατζιδάκις μένει Άδωνις λαβωμένος στην τσιμεντένια λαγκαδιά της Αθήνας…
 
Πώς θα τον περιέγραφε ο ποιητής; «Μια στέρνα που διδάσκει τη σιγή μέσα στην πολιτεία τη φλογισμένη.»
 
Πηγαίνετε απόψε στην Πλάκα. Μεσουρανεί εκεί μέγας αστραποβόλος Αστέρας. Είναι ο «Σείριος», το Άλφα του Μεγάλου Κυνός.
 
Ανήκει σ’ έναν αληθινό πρίγκιπα της Μουσικής, που διαπλέει τη νύχτα μεγαλόπρεπα και ερωτικά.
 
Ο «Σείριος», έχοντας την τρομώδη κίνηση των απλανών, στίλβει αδιάκοπα στην Πλάκα.
 
Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια πολλά, να απεκδυθώ πλήρως το χιτώνα της τυφλής πολιτικοποίησης από πάνω μου, για να καταλάβω πως ο Μάνος Χατζιδάκις είναι τελικά Αθώος. Αθώος, παντοτινά, αθώος εν πλήρει νηφαλιότητι, σαν κάθε αληθινός ποιητής και καλλιτέχνης.
 
Έχω τη γνώμη πως όσο περνά ο καιρός, δύο πρόσωπα θα κερδίζουν πόντους και μετοχές στο χρηματιστήριο της Τέχνης: ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Μάνος Χατζιδάκις. Αυτοί μας έμαθαν ότι ο Παράδεισος δεν είναι επουράνια ανταμοιβή, αλλά επίγειο δικαίωμα.
 
Ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε αιρετικός, οξύς και επιθετικός, κόντρα στην Εκκλησία του Δήμου τις πιο πολλές φορές. Δανδής και Μαικήνας τώρα και πάντα, πολύ μας «ενόχλησε» με τη στάση της ζωής του και τις κατά καιρούς δηλώσεις του… Η «Σίβυλλα» απαρίθμησε μια δεκάδα προσώπων με τα οποία τσακώθηκε ο συνθέτης το 1986 και εξέφρασε την αδυναμία της για προβλέψεις το 1987… Είναι αλήθεια. Ο Μάνος Χατζιδάκις επέλεξε την πολυτέλεια να έχει πολλούς εχθρούς στις μέρες μας, γιατί είναι Ασυμβίβαστος.
 
Βέβαια, για όσους χρωματίζουν τα πράγματα ανάλογα με τα πολιτικά ματογυάλια που φορούν, ο Μάνος Χατζιδάκις πρέπει να λιθοβολείται κάθε τόσο δημοσίως… Και υπάρχουν πολλοί «αναμάρτητοι», καθώς φαίνεται, σ’ αυτόν τον τόπο που ρίχνουν πρώτοι το λίθο… Μέχρι και παιδάρια που ασχολούνται με το τραγούδι μόνο για «μπίζνες» και επαύλεις, έκαναν βούκινο τις κάθε λογής «αδυναμίες» του και …«ιδεοφορώντας» την Αριστερά και το ΠΑΣΟΚ, τον «μαχαίρωσαν»… Όμως, ο Μάνος, «ηλιοφορώντας» τη Μουσική του, επέζησε και αυτής της επιδρομής των νεαρών ασεβών
Σαδδουκαίων.
 
Και σήμερα στη συνέντευξή μας η σκέψη του πλήττει την αναισθησία μας με την ταχύτητα και τη δεξιοτεχνία των έξοχων πιανιστικών του δακτυλισμών. Κυρίες και Κύριοι, σε μία εποχή σαν τη δική μας, που όλοι προσφέρουμε πλαστικά λουλούδια, ιδού ένας αληθινός καλλιτέχνης που επιμένει να κρατάει στα χέρια του άλλοτε ένα μάτσο βιολέτες κι άλλοτε μια αγκαλιά τσουκνίδες…