Σάββατο, 15 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ, 2025 - 13:10

Η μετανάστευση ως ευρωπαϊκή κρίση

H βιωσιμότητα των ανοικτών συνόρων τίθεται υπό αμφισβήτηση από τις πολιτικές ηγεσίες και τους πολίτες και οι διαφορετικές στάσεις προς τους μετανάστες μεταξύ των 28 κρατών της Ε.Ε. προξενούν κοινωνική διχόνοια και κλονίζουν την πίστη σε ορισμένες από τις θεμελιώδεις δεσμεύσεις της.  

Aπό τον Μιχάλη Έρνεστ*

Ένα κύμα απεγνωσμένων μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική έχει δημιουργήσει μια άνευ προηγουμένου πίεση στις χώρες της Ε.Ε., ιδιαίτερα στην Ιταλία, την Ελλάδα και την Ουγγαρία. Περισσότερα από 350.000 άτομα εντοπίστηκαν στα σύνορα της Ε.Ε. το οκτάμηνο Ιανουαρίου - Αυγούστου 2015, σε σύγκριση με 280.000 για το σύνολο του 2014. Η καταγραφή αυτή (εκτίμηση από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης) δεν περιλαμβάνει όσους δεν εντοπίστηκαν και πάντως υπολογίζεται ότι περισσότερα από 500.000 άτομα έχουν εισέλθει στο έδαφος της Ε.Ε. αυτό το έτος, ως επί το πλείστον μέσα από τις νότιες χώρες που παραπαίουν υπό το βάρος για τη φροντίδα τους.

Η κρίση στη διακίνηση προσώπων στην Ε.Ε. (European migrant crisis) προέκυψε μέσα από την αύξηση του αριθμού των αφίξεων διακινουμένων το 2015, έναν συνδυασμό οικονομικών μεταναστών και προσφύγων, που καταφθάνουν στη Μεσόγειο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη από περιοχές όπως η Αφρική και η Μέση Ανατολή. Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί από τον Απρίλιο 2015 μετά το ναυάγιο στο νησί Λαμπεντούζα της Ιταλίας όπου χάθηκαν 800 άνθρωποι. (Το τετράμηνο Ιανουάριος – Απρίλιος 2015, περίπου 1.800 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους στη διαδρομή Λιβύη – Λαμπεντούζα, καθιστώντας την ως την πλέον θανατηφόρα διαδρομή διακινουμένων προσώπων στον κόσμο. Σε γενικές εκτιμήσεις πάνω από 22.000 ψυχές έχουν χαθεί από το 2000 έως σήμερα στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο, ανάμεσά τους μάλιστα πολλά μικρά παιδιά, όπως ο τρίχρονος Σύρος Αϊλάν , που ο τραγικός χαμός του πιστοποιεί την πραγματικότητα της προσφυγικής κρίσης που γιγαντώνεται).

Η εξακρίβωση των κινήτρων (των μεταναστών) είναι περίπλοκη, ωστόσο σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ μέχρι το τέλος του Ιουλίου το 62% των ατόμων που διαπεραιώθηκαν στην Ευρώπη ήταν από τη Συρία, την Ερυθραία και το Αφγανιστάν, χώρες που σπαράσσονται από τον πόλεμο, τη δικτατορική καταπίεση και τον θρησκευτικό εξτρεμισμό, δηλ. πολίτες που έχουν δικαίωμα αίτησης ασύλου. Αν μάλιστα προστεθεί και το μείγμα αυτών που προέρχονται από το Νταρφούρ, το Ιράκ, τη Σομαλία και ορισμένες περιοχές της Νιγηρίας, τότε το συνολικό ποσοστό των μεταναστών που δικαιούνται άσυλο αυξάνεται σε πάνω από 70%. Από τον Αύγουστο του 2015 ο Frontex (ο Οργανισμός της Ε.Ε. που διαχειρίζεται τη συνεργασία μεταξύ των Εθνικών Συνοριακών Σημείων) έχει επισημάνει τις κύριες διαδρομές στη θάλασσα και στην ξηρά που χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση ανθρώπων και την προώθησή τους στις χώρες της Ε.Ε. και μεταξύ αυτών, η διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων (από την Ελλάδα μέσω FYROM, Σερβίας, Ουγγαρίας ή Κροατίας), η Ανατολική Μεσόγειος διαδρομή και η διαδρομή στα ανατολικά σύνορα, αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα. Οι μετανάστες προέρχονται από τη Μέση Ανατολή και η θαλάσσια διέλευση των 4 ν.μ. (6 χλμ.) προς τα ελληνικά νησιά της Χίου, Κω, Λέσβου και Λέρου, που βρίσκονται κοντά στην Τουρκία, φαντάζει σαν μια γρήγορη και εύκολη διασυνοριακή πρόσβαση στην Ευρώπη. Τουλάχιστον 124.000 άτομα είχαν αποβιβαστεί μέχρι τον Ιούνιο, μια αύξηση 750% σε σχέση με το 2014, με αποτέλεσμα οι υποδομές στα νησιά να αποδειχτούν εντελώς ανεπαρκείς και να επικρατήσει απόλυτο χάος.

Πολλοί από τους μετανάστες που φτάνουν στην Ελλάδα και στην Ιταλία επιθυμούν να καταγραφούν και να αιτηθούν άσυλο, με ελάχιστες πιθανότητες να εγκατασταθούν και να αναζητήσουν εργασία. Αντ’ αυτού προσπαθούν να βρουν τον δρόμο τους προς τη Γερμανία, την Αυστρία ή τη Σκανδιναβία, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων πολέμου λαμβάνουν καλή φροντίδα. Οι θεμελιώδεις αρχές της Ε.Ε. ορίζουν το άσυλο ως βασικό δικαίωμα των ατόμων που αντιμετωπίζουν τους κινδύνους της ένοπλης σύγκρουσης ή της καταπίεσης. Όμως σήμερα κράτη της Ε.Ε. που παλεύουν με την αύξηση της ανεργίας και την ύφεση είναι απρόθυμα να προσθέσουν στα βάρη τους και την υποδοχή των (φτωχών) προσφύγων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπάθησε ανεπιτυχώς να πείσει τα κράτη μέλη να αποδεχθούν ένα υποχρεωτικό σύστημα ποσοστώσεων ως προς την υποδοχή Σύρων προσφύγων και υπηκόων Ερυθραίας κατά τα επόμενα δύο χρόνια. Οι χώρες συμφώνησαν να δεχτούν 32.500 σε εθελοντική βάση. Ωστόσο πέρυσι η Ε.Ε. έλαβε πάνω από 625.000 αιτήσεις ασύλου, μια αύξηση άνω του 40% από το προηγούμενο έτος και το υψηλότερο συνολικά ποσοστό από το 1992. Η Γερμανία, που ανέστειλε την εφαρμογή του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ (προβλέπει για όσους ζητούν άσυλο την εγγραφή τους και την ελεύθερη κυκλοφορία τους στη χώρα πρώτης υποδοχής), αποφάσισε να εξεταστούν οι περιπτώσεις ασύλου των Σύρων προσφύγων και έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην υποδοχή μεταναστών που εγκαταλείπουν τη Συρία και άλλες επικίνδυνες χώρες. Η Γερμανία λαμβάνει τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου στην Ε.Ε. (σχεδόν 550.000 έχουν κατακλύσει τα κέντρα υποδοχής της φέτος και αναμένεται ότι ο αριθμός θα φτάσει τους 800.000 στο τέλος του έτους). Αντιμέτωπα με την εν λόγω εισροή βρίσκονται λιγότερο φιλόξενα μέλη της Ε.Ε. όπως η Ουγγαρία, που προβαίνει στην κατασκευή φράκτη 175 χλμ. για να κρατήσει εκτός των συνόρων της τους μετανάστες και επικρίνει τη Γερμανίδα καγκελάριο Μέρκελ για την τόνωση της κρίσης, καθώς και την Ελλάδα ότι είναι υπεύθυνη για τον μεγάλο αριθμό μεταναστών, στα σύνορα Ουγγαρίας - Σερβίας. Αλλά οι εσωτερικές τριβές της Ε.Ε. προέρχονται περισσότερο από τις οικονομικές ανισότητες των χωρών μελών.

Σε μια Eνωση που καθοδηγείται περισσότερο από την ανησυχία για την ασφάλεια από τον αλτρουισμό, όπου το οικονομικό κλίμα εξακολουθεί να είναι ζοφερό, πολλοί Eυρωπαίοι είναι άνεργοι και δύσπιστοι προς τους αλλοδαπούς. Έτσι και η βιωσιμότητα των ανοικτών συνόρων τίθεται υπό αμφισβήτηση από τις πολιτικές ηγεσίες και τους πολίτες και οι διαφορετικές στάσεις προς τους μετανάστες μεταξύ των 28 κρατών της Ε.Ε. προξενούν κοινωνική διχόνοια και κλονίζουν την πίστη σε ορισμένες από τις θεμελιώδεις δεσμεύσεις της.  

*Ο Μιχάλης Έρνεστ είναι Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών
 

**Ζωγραφική: Bάρκα με πανί (Πάνορμος Τήνου) / Νικόλαος Λύρας