Μηδέν Άγαν

Στρεβλός Καπιταλισμός και Δημοκρατία σε Άμετρες Εποχές

Γράφει ο Μάριος Νόττας*

Με τον Γιώργο, ανταλλάσσουμε σημειώματα σκέψεων: Τα περισσότερα, όπως και οι περιπατητικές κουβέντες μας, αφορούν το δύστροπο χαρμάνι της Διακυβέρνησης και της Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας. Πόσο μάλλον, τώρα, στην περίοδο του εγκλεισμού. Καλές είναι οι ‘πλατφόρμες’ (Zoom, Webex κλπ) αλλά τίποτα δεν υποκαθιστά τον γραπτό λόγο, είτε με τους παλιούς τρόπους, είτε δια του υπολογιστή.

Aκολουθεί ένα σημείωμα από τον για 40 αδιάλειπτα χρόνια (διανοητή) φίλο μου, με αφορμή δύο αποστάγματα του πολιτισμού μας: Μηδέν Άγαν, Μέτρον Άριστον. Θυμίζω πως το πρώτο, μαζί με το Γνώθι Σαυτόν, κοσμούσε πριν λίγα κοσμικά λεπτά, δηλαδή δυο χιλιάδες περίπου χρόνια, το Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Ο Γιώργος πιο κάτω πραγματεύεται -υπό το φως των ημερών- την αναπηρία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας:

«Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν βρήκε αντίδοτα για τις ανισότητες. Κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές (‘του πολίτη’). Αντίμετρα που προτάθηκαν, από τα δημοψηφίσματα, έως τις συσκέψεις διαβούλευσης και τα παρατηρητήρια δημοκρατίας (Keane 2011) ή τις δημοκρατικές μετρήσεις (Rosanvallon 2008) – πιθανώς μπορούσαν να σώσουν τις φάλαινες, να βοηθήσουν τον έλεγχο της κυβέρνησης και να βελτιώσουν εκφάνσεις τοπικής δημοκρατίας, αλλά είχαν - έχουν μικρή σημασία για την επαναρρύθμιση των αγορών, την αποκατάσταση της κοινωνικής ευημερίας και την ανάσχεση της ανισότητας.»

«Η εξέλιξη - πορεία της εφαρμοσμένης πολιτικής, μοιάζει να έχει ξεχάσει το πρόβλημα της οικονομικής ανακατανομής και αδυνατεί να προτείνει θεραπεία για την πιο προφανή ασθένεια της δημοκρατίας: Την Ανισότητα.»

«Είναι ο καπιταλισμός συμβατός με τη δημοκρατία; Εξαρτάται. Εξαρτάται από τον τύπο του καπιταλισμού και από τον τύπο της δημοκρατίας»..

Ο Γιώργος στη συνέχει συγκρίνει έννοιες, όπως την μινιμαλιστική έννοια της Δημοκρατίας που επεξεργάστηκε ο Joseph Schumpeter και παίρνει σοβαρά την επιταγή της πολιτικής ισότητας, όπως και το δόγμα των «αυτόνομων προτύπων» του Hans Kelsen, καταλήγοντας πως η σημερινή μορφή του χρηματοπιστωτικού «μη ενσωματωμένου καπιταλισμού» δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις για τη Δημοκρατία.

«Εάν αυτές οι προκλήσεις δεν αντιμετωπιστούν με δημοκρατικές (συναινετικές) και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η δημοκρατία μπορεί να μετατραπεί σε μια ολιγαρχία, νομιμοποιημένη επίσημα από τις γενικές εκλογές. Δεν είναι η κρίση του καπιταλισμού που αποτελεί πρόκληση / ανάσχεση για τη δημοκρατία, αλλά η στρεβλή – νεοφιλελεύθερη εκδοχή του, με ότι αυτό συνεπάγεται για την ‘μετακίνηση προσοχής’ από την καρδιά του προβλήματος».

Oι παραπάνω διαπιστώσεις, είναι ευανάγνωστες (ίσως και ευεξήγητες) για τους κοινωνικούς επιστήμονες ή για όσους κατανοούν τα οικονομικά θέματα. Για όλους τους άλλους ας δούμε τα ‘μετρημένα κουκιά’ των (σαθρών) δομικών στοιχείων του Νόμου (και ‘νομής’) του Σπιτιού μας, όπως γλαφυρά η Ελληνική Γλώσσα νοηματοδοτεί την Οικο-Νομία.

Η παγκόσμια Τάξη Πραγμάτων, ανέκαθεν, βασιζόταν στην παραγωγή: Είτε ήταν όπλα που επέτρεπαν την επικράτηση του ισχυρού είτε ήταν αγαθά/υπηρεσίες που η υψηλή ζήτησή τους ενίσχυε τις οικονομίες, την ανάπτυξη, τις ‘καλύτερες μέρες’ για μεγάλες ομάδες πληθυσμού. Φυσικά το πρόβλημα της ανισότητας υπήρχε ανέκαθεν και η πολιτική επιστήμη από τη μία, οι διεκδικήσεις των μη-εχόντων από την άλλη δημιουργούσαν τις ‘βιώσιμες ισορροπίες’ που έκαναν τον πλανήτη να γυρίζει. Και μετά ήρθε η ανάπτυξη της ‘μη παραγωγής’.

Από τη στιγμή που οι παγκόσμιες συναλλαγές δεν βασιζόντουσαν (πια) σε ‘πραγματικό’ αντίκρισμα, αλλά σε ‘προσδοκίες’ που προσομοίαζαν με στοιχήματα όπου κάποιοι (λίγοι) επαληθεύονται και άλλοι (πολλοί) καταρρέουν, τα πράγματα πήραν τη κατηφόρα. Αυτό το ‘τζογάρισμα’ μαζί με την μετακίνηση της προσοχής των «Πόρων» (βλέπε τράπεζες και εξειδικευμένα ιδρύματα με -ιδανικό- σκοπό ύπαρξης την στήριξη της Παραγωγής με τα απαραίτητα κεφάλαια) προς την πλασματική αύξηση της χρηματιστηριακής (και όχι πραγματικής) αξίας των επιχειρήσεων, είναι η Επιτομή τόσο της ανθρώπινης απληστίας όσο και των σύνθετων προβλημάτων που ‘γονάτισαν’ τις κοινωνίες του δυτικού κόσμου μας.

Πως συνδέεται αυτή η συνοπτική θεώρηση ενός ιδιότυπου ‘State of The Planet’ με το Μηδέν Άγαν, ή το Μέτρον Άριστον και το ‘State of Democracy’ (Γιώργος) ;

Είναι απλό: Με μία καρκινική διατύπωση, η Δημοκρατία πηγάζει από αλλά και έχει τελικό στόχο: Την εγγράμματη κοινωνία των ισόνομων πολιτών που ευδοκιμούν σε καθεστώς οικονομικής ευημερίας. Μακράν όσων επισυνέβησαν στις κοινωνίες μας από την δεκαετία 80 και μετά. Το Εργαλείο για αυτή την επίτευξη είναι εξαιρετικά απλό και προέρχεται από το (με την πάτρια γραμματεία εμποτισμένο) Ελληνικό DNA μας: Την αναζήτηση του Μέτρου, την αποφυγή της Υπερβολής, την σοφία της ‘έσω’ ματιάς και την παραδοχή των λαθών μας.

**Ο Μ.Ν. ‘φορτώνει’ με την ασχήμια που στην επανάληψή της γίνεται ‘αόρατη’ και μοιρολατρικά αποδεκτή. Θεωρώντας τον εαυτό του, την ‘τάξη’ του και τους φίλους του ως μέρος του προβληματος, γράφει για μικρά και μεγάλα εωσφόρα. Σε περιόδους νηφαλιότητας, διευθύνει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Επικοινωνίας.