Ευρωπαϊκός ανορθολογισμός

Θυμάμαι την αστεία ατάκα ενός παλιού μου διευθυντή την εποχή που είχαν κάνει την εμφάνισή τους τα πρώτα bluetooth handsfree ακουστικά των κινητών και βλέπαμε μαζί έναν συνάδελφο να μιλά και να χειρονομεί με το κινητό στην τσέπη και κρυμμένο στο αυτί του το σκεπασμένο με τα μακριά του μαλλιά ακουστικό: “Από τότε που βγήκαν αυτά καταργήθηκαν οι τρελοί…”, είχε πει. Αυτή η ατάκα, αν και έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε, μου έρχεται στο μυαλό κάθε φορά που η λογική δίνει άνισες μάχες με τον παραλογισμό και τον ανορθολογισμό της εποχής. Δηλαδή, καθημερινά…

Το να αποκτήσει κάποιος μια πανεύκολη άποψη απέναντι στο τι είναι λογικό και τι όχι είναι υπόθεση δευτερολέπτων. Το δύσκολο είναι να επιχειρήσει να κατανοήσει γιατί ο ανορθολογισμός κατορθώνει να κερδίζει έδαφος ολοένα και περισσότερο. Με κυρίαρχο σύμπτωμα την κατασκευή προσωπικών θυλάκων “ιδιωτικής λογικής” σε πολλές περιπτώσεις συμπεριφορών και τη χρήση τους ως καταφυγίων ασφαλείας στις συνθήκες του σημερινού βομβαρδισμού που δέχονται οι ζωές όλων μας. Είναι μεγάλος ο πειρασμός στην καταφυγή μιας τέτοιας ανορθολογικής τακτικής. Και ένα από τα πρώτα συμπεράσματα όπου οδηγείται η σκέψη είναι ότι η δυσκολότερη σχέση που αναδεικνύει η εποχή μας είναι αυτή με την αλήθεια. Ιδίως με την αλήθεια των όσων ζούμε αυτήν την περίοδο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο που βλέπει τις συμβάσεις και τις βεβαιότητές του να διαλύονται σε υλικά που δεν μπορεί να επανασυνθέσει και να κατανοήσει.

Είναι η οικονομική ανασφάλεια αυτή που μάχεται τον ορθολογισμό και μειώνει την ικανότητα του δυτικού πολίτη να ανιχνεύσει την αλήθεια; Ουδείς μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα. Όμως, μια κατ’ αρχήν καταφατική απάντηση μπορεί να αρχίσει να επανασυνδέει την ιδιωτική αλήθεια του καθενός με μια κοινή παραδοχή. Ναι, όταν η ζωή σου και όσα της συμβαίνουν δημιουργεί εξωφρενικά σύνθετα ερωτήματα, οι πιθανές απαντήσεις αναζητούνται σε άλλες σφαίρες. Και, πριν από τις μεταφυσικές αναζητήσεις, η μετουσίωση των νοημάτων σε κάτι άλλο εύπεπτο φαίνεται να είναι το πιο καλό εργαλείο κατανόησης του κόσμου. Αυτό ακριβώς είναι το σημείο όπου οι μαζικές συμπεριφορές αρχίζουν να ψάχνουν τις λύσεις όχι σε λογικές διαδικασίες αλλά σε όλους τους πιθανούς δρόμους που απομακρύνουν από την πραγματικότητα. Έχει συμβεί σε αρκετές ιστορικές περιόδους με τραγικά συγκλονιστικό αποκορύφωμα την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Και το κλειδί σε αυτό το σημείο έχει ονοματεπώνυμο: Εθνικολαϊκισμός λέγεται.

Και σε αυτό το κομβικό σημείο για την κατανόηση πολλών από τα σημερινά δομικά προβλήματα του δυτικού πολιτισμού καταλληλότερος να δώσει τη δική του προσέγγιση είναι ο Τόμας Μαν, ήδη από τη δεκαετία του ‘30: “Ο ανορθολογισμός όταν γίνεται δημοφιλής αποτελεί φρικτό θέαμα. Έχουμε την αίσθηση ότι μοιραία θα ξεπηδήσει από αυτό μια δυστυχία”.

Μύθοι, πάθη, μίση, φόβοι, εκδίκηση. Όλα είναι απλωμένα στο τραπέζι και αποτελούν μία από τις καλύτερες συνταγές για το χειρότερο. Ακόμα και η αμηχανία, σχεδόν δυσφορία, που νιώθει η ελληνική πολιτική ηγεσία απέναντι σε ουσιώδη ζητήματα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το έδειξε και η στάση 12 Ελλήνων ευρωβουλευτών (Χρυσής Αυγής, ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ) έναντι του πρόσφατου ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφορικά με τις μεθόδους του καθεστώτος Μαδούρο στη Βενεζουέλα. Είτε καταψήφισαν είτε πονηρά απείχαν. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ιδεολογική αμηχανία έχει δύο δρόμους να ακολουθήσει: Ή να εξηγείται ιδεολογικά ή να μη συγχωρείται. Και στις δύο περιπτώσεις ανήκει στη σφαίρα των επικίνδυνων για την Ευρώπη και τα ιδεώδη της υμνητών. Χωρίς να λείπουν και οι ευθύνες της Ευρώπης και ελπίζοντας ότι η εκλογή Μακρόν στη Γαλλία θα δώσει μια κάποια αίσθηση επανεκκίνησης γιατί η βαρβαρότητα δεν είναι μακριά…

Φωτό: Γεύμα των βαρκάρηδων: Ζωγραφική/Πιερ Ρενουάρ