Η Ειρήνη Παπά ξεσπαθώνει: «Δεν είμαι ούτε Μπουμπουλίνα, ούτε λέαινα»

 

 

Η Ειρήνη Παπά γνώρισε στην κοσμοχαλασιά του Ηρωδείου έναν θρίαμβο χωρίς προηγούμενο. Από τη σιωπηλή μάχη που άναψε, δίχως κανείς τους να το επιζητήσει, με τον Δημήτρη Χορν, βγήκε νικήτρια για το λαό, αλλά ηττημένη για την κριτική.

 

Η Ειρήνη Παπά δεν νίκησε τόσο χάρη στα καλλιτεχνικά της όπλα ή την ακαταμάχητη γοητεία της ή την ομορφιά της, που είναι αμάραντη στη χαραυγή των πενήντα της χρόνων, αλλά χάρη σ’ αυτό που θα ονομάζαμε ήθος. Αυτό που συνεγείρει ακόμα το λαό μας, όσες φορές δοκιμάζονται οι λίγοι άξιοι που απόμειναν στον τόπο.

 

Πολύ πριν από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα του Ηρωδείου, η Ειρήνη Παπά μου είχε εμπιστευτεί την άποψή της για την κριτική:

 

«Η κριτική δεν πρέπει να υπάρχει. Το βρίσκω αυθαίρετο και φασιστικό να υπάρχουν μεταπράτες, μεσίτες και διαφωτιστές ενός πράγματος που δεν δημιουργούν οι ίδιοι. Μου φαίνεται τρελό. Ποτέ δεν παραδέχτηκα ότι μπορεί το κοινό να έχει κηδεμόνα. Όμως, η κριτική στην πατρίδα μας είναι ένα πανίσχυρο κατεστημένο, με αποδεκτό το ρόλο του, και αυτό είναι ένα μεγάλο λάθος. Όταν αυτό το άδικο επάγγελμα καθαιρείται και απολύεται, χαίρομαι πάρα πολύ. Είναι σαν να νικάω σαράντα φορές».

 

Και τώρα πρόσφατα, αφού εκτοξεύτηκαν από τις φαρέτρες όλων των κριτικών τα πιο φαρμακερά βέλη εναντίον της, η Ειρήνη Παπά, εξίσου σταθερά, μου τόνισε:

 

«Πώς μπορώ να βάλω σε μια ζυγαριά είκοσι τέσσερις χιλιάδες αυθόρμητες φωνές με τέσσερις, πέντε ή δέκα; Πώς να δεχτώ τους κριτικούς ανεπηρέαστους, όταν είναι άνθρωποι διαβλητοί, με τα δικά τους κόμπλεξ και με τα δικά τους φίλτρα, μέσα από τα οποία βλέπουν την πραγματικότητα; Εγώ αύριο, αν έχω δικό μου θέατρο, δεν θ’ αφήσω ούτε έναν κριτικό να περάσει μέσα! Στο Ηρώδειο δεν το έκανα, γιατί δεν είναι ο χώρος μου. Αλλά μη φανταστείς πως έχω τίποτα με τους ανθρώπους που ασκούν την κριτική.

 

Βλέπω την κυρία Σώκου και τη χαιρετώ γλυκύτατα, διότι δεν με αφορά… Δεν μπορεί να με κάνει να παίξω χειρότερα ή καλύτερα… Δεν απάντησα ποτέ σε κριτικό και δεν ενοχλούμαι από ό,τι κι αν γράφτηκε, γιατί δεν δίνω τέτοιες μάχες στη ζωή μου. Αλλά τη γνώμη μου γι’ αυτούς την έχω από καιρό σχηματισμένη και τη λέω καθαρά. Η κριτική είναι ένα παρασιτικό επάγγελμα και καλύτερα να διαλυθεί και να μην υπάρχει».

 

Μια συνέντευξη με την Ειρήνη Παπά έχει τη γοητεία της, αλλά και τον κίνδυνο του να βρίσκεται κανείς κοντά σε ένα ηφαίστειο που τα σωθικά του βράζουν… Παρ’ όλο που συχνά δεν συμφώνησα με τις ιδέες και τις απόψεις της, το θεωρώ αδύνατο να μην τη σεβαστεί και να μην την αγαπήσει κανείς. Γυναίκα από αυτές που δεν τις συναντάς στην εποχή μας, έχει ως πλούτο της μια αφοπλιστική απλότητα και μια εκνευριστική μετριοφροσύνη. Τόσο αντίθετη με το ύφος και την έπαρση που βρίσκεις στον καλλιτεχνικό χώρο.

 

Γυναίκα των πέντε ηπείρων σήμερα, μένει πιστή σ’ αυτό που κάποτε ονομάζαμε «Ελλάδα», «Ρωμιοσύνη», «Ψωροκώσταινα». Όχι στο δέκατο μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ή στο «εντός, εκτός και επί τα αυτά» μέλος του ΝΑΤΟ. Αθυρόστομη και άμεση, ποιήτρια δίχως να το επιδιώκει, φιλόσοφος από παθιασμένη αναζήτηση της αλήθειας, η Ειρήνη Παπά παραμένει ένα φύλλο αφημένο στους πέντε ανέμους, αλλά και ένα αυστηρά ιεραρχημένο πρόσωπο, με τα δικά του επτασφράγιστα μυστικά.

 

Κάποιος εκλεκτός φίλος που την ξέρει πολύ καλά, μου είπε με καυστικό τρόπο: «Η Ειρήνη πούλησε κι αυτή Ελλάδα στο εξωτερικό. Όχι με τον τουριστικό τρόπο της Μελίνας, ούτε με τον επαναστατικό του Θεοδωράκη. Ωστόσο, το σπίτι της στη Ρώμη ήταν λημέρι για τα αποδημητικά πουλιά της Αντίστασης εκείνα τα χρόνια…».

 

- Κυρία Παπά, το πέρασμα του Ανδρέα Παπανδρέου από το Ηρώδειο δημιούργησε σε όλους την εντύπωση ότι ανήκετε στο ΠΑΣΟΚ. Η εντύπωση αυτή ενισχύθηκε από το γεγονός ότι είχατε δουλέψει μαζί με τον Ανδρέα στο ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα)…

 

Έχω πολιτικές πεποιθήσεις, ψηφίζω ό,τι ψηφίζω, αλλά αυτά τα θεωρώ προσωπικά μου θέματα. Πάντως μπορώ να πω ότι δεν είμαι κομματικό στέλεχος. Δεν θα μπορούσα να ανήκω σε κανένα κόμμα δίχως να έχω μελετήσει καλά το πρόγραμμά του. Δεν είναι δυνατόν από δημοφιλής ηθοποιός να μεταπηδήσω σε οποιονδήποτε πολιτικό στίβο. Γιατί δεν την ξέρω αυτή τη δουλειά. Αν ποτέ ασχολιόμουν με την πολιτική, θα διάβαζα πολύ και ίσως να έπαιρνα ένα πανεπιστημιακό δίπλωμα, αν στην ηλικία μου θα ήταν εφικτό κάτι τέτοιο… Αλλά θα ήθελα να μπω και να γνωρίσω την πολιτική, και όχι να προσφέρω τα χαρίσματα μιας άλλης τέχνης σ’ αυτήν. Έχω προσωπικές σχέσεις με τους ανθρώπους και αυτή είναι η σχέση μου με τον Ανδρέα Παπανδρέου, που τον γνώρισα πολύ πριν από τη δικτατορία, όταν ακόμα ήταν υπουργός. Πήγα με τα σχέδια ενός πνευματικού κέντρου που ήθελα να κτίσω στην πατρίδα μου, και ήταν πολύ δεκτικός. Συναντηθήκαμε στο εξωτερικό, όπως όλοι όσοι ήμασταν εναντίον της χούντας. Φυσικά, βοήθησα τον Ανδρέα σε ορισμένα πράγματα για την Αντίσταση, όπως έκαναν όλοι. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι δεν πρόκειται να δηλώσω αν είμαι ή όχι στο ΠΑΣΟΚ. Όταν ενταχθώ κάπου, θα το διαλαλήσω, όπως έχω κάνει και με την ηλικία μου…

 

 

- Φορές-φορές μου δίνεις την αίσθηση ενός θηλυκού Οδυσσέα. Όλο ταξιδεύεις και σπάνια γυρνάς… Τώρα που ήρθες, πήρες την αίσθηση μιας παρακμής από τον τόπο μας;

 

Όχι. Έχω την αίσθηση ότι ο τόπος είναι κομματιασμένος. Κάποτε συναντούσες όλες τις τάσεις και όλες τις ιδέες μαζεμένες σε έναν χώρο. Σήμερα θαρρείς και υπάρχουν πολλά ιδεολογικά κέντρα. Αλλά πιστεύω ότι το αεροπλάνο και η τηλεόραση τράβηξαν τα σύνορά μας μακριά. Άνοιξαν έναν διάλογο γρήγορο και εύκολο. Έφεραν τον άλλον κόσμο κοντά στην Ελλάδα. Βέβαια, γυρίζοντας στην πατρίδα, βλέπω τη σύσπαση των χαρακτηριστικών της για να αποκτήσει ένα καινούργιο πρόσωπο.

 

- Και η νεολαία;

 

Η καινούργια γενιά που βγαίνει από τα πανεπιστήμιά μας, είναι καταπληκτική. Ανοιχτά μυαλά, θαρραλέα στάση. Κάνω συντροφιά με νέους και βλέπω το πρόσωπο μιας νεότητας που δεν ξαναπέρασε από αυτόν τον τόπο. Όταν οι σημερινοί νέοι δένονται χέρι με χέρι και τα αιτήματά τους είναι σοβαρά, τίποτα δεν περνάει ανάμεσά τους. Βέβαια, είδαμε να πετάνε τους φοιτητές έξω από τα πανεπιστήμια, και καταλαβαίνει κανείς πόσο μακρύς είναι ακόμα ο δρόμος…

 

- Ώρες-ώρες που μιλάμε, σιγά-σιγά σβήνει από μέσα μου το αγέρωχο πρόσωπο που σου είχα αυθαίρετα σχεδιάσει.. Λέαινα σε θεωρούν οι άλλοι… Αλλά από τη συνέντευξη βγαίνεις φοβισμένη…

 

Είμαι δειλή και πέρασα μεγάλη κρίση για να το ξεπεράσω. Είπα μέσα μου ότι ο τάδε ήρωας έχει κουράγιο για ενενήντα. Εγώ μπορώ πέντε. Πρέπει να ντρέπομαι που δεν μπορώ το ενενήντα και να θάψω το πέντε; Συχνά, οι ήρωες είναι καλά παραδείγματα αλλά είναι καταπιεστικές φυσιογνωμίες. Το φυσικό είναι να φοβάσαι. Γιατί πρέπει η μισή Μακρόνησος να υπογράφει και η άλλη μισή να τους λέει προδότες; Είναι φυσικό ένας που τρώει ξύλο, να υπογράφει. Θα έπρεπε να υπάρχει άλλη λύση για να επιβιώνει το ανθρώπινο ήθος, όταν το ανθρώπινο σώμα εξευτελίζεται. Με είπες λέαινα… Εμένα, εξαιτίας της λογοτεχνίας, μου απέδωσαν τρελά πράγματα. Τα μαύρα μάτια και τα μαύρα φρύδια μου πήραν μυθικές διαστάσεις… Με παρομοίασαν με την Μπουμπουλίνα… Έχω γράψει ένα δοκίμιο δειλίας που με εκφράζει, και συχνά έχω συναντήσει κάτι ξανθούλες ένα και δέκα, που είναι θηρία ψυχικά!

 

- Ειρήνη, μέσα στο Πουργατόριο του σινεμά, αλλά και στο ντόπιο καμίνι, τα σκάνδαλα βράζουν. Πώς δεν συνδέθηκε το όνομά σου έστω και με ένα σκάνδαλο;

 

Γιατί δεν θεωρώ τίποτα σκάνδαλο. Γιατί όλα είναι ανθρώπινα: και να τρως ξύλο και να δίνεις, και να βρίζεις και να βρίζεσαι. Όλα είναι μέσα στον άνθρωπο. Η ιδιωτική μου ζωή είναι προστατευμένη γιατί τα λέω όλα. Δεν ντρέπομαι.

 

- Μερικοί βρίσκουν να έχεις μια αδιόρατη έχθρα για το ανδρικό φύλο…

 

Καμία έχθρα. Θα ήταν ηλίθιο. Έχω απορίες για το ανδρικό φύλο. Θα ήθελα πολλές φορές να μην κλείνονται τόσο στον εαυτό τους οι άντρες. Μου λείπει, θέλω να πω, η ερωτική φιλία των ανδρών. Η στάση μου είναι εχθρική απέναντι σε όσους άνδρες δεν συμμαχούν με τον άνθρωπο γυναίκα.

 

 

- Διαισθάνομαι πως είσαι ένα ένθεο άτομο, που δεν πιστεύει βέβαια σε καμία θρησκεία.

 

Όλες οι θρησκείες μάς πετάνε σε μια κολυμπήθρα. Δεν ρωτάνε. Εγώ έψαξα πολύ και βρήκα ότι η ανάγκη του ανθρώπου για έναν θεό τού δίνει τα διάφορα πρόσωπα. Για μένα, θεός είναι το «γιατί»! Το τι είναι! Το πού είναι! Διάβασα Κοράνι, Βούδα και Βίβλο. Την Αγία Γραφή τη βρίσκω φασιστικό βιβλίο. Όλα αυτά είναι πολιτικά βιβλία, χρήσιμα στην εποχή τους. Διάβασα Ιλιάδα. Το ίδιο. Ένα πολιτικό βιβλίο, χρήσιμο για την ώρα του. Οι άνθρωποι τότε είχαν ανάγκη από μύθους και φτιάχναν έναν θεό που να φωνάζει, να καίει και να πυροβολεί, γιατί η αστυνομία ήταν λιγότερη… Τώρα έχουμε αρκετή αστυνομία για να κρατήσει την τάξη και έτσι ξεκαθαρίζουν και τα του Θεού. Απόμεινε σαν μπαμπούλας ο θάνατος. Τον θάνατο είναι αδύνατον να τον δεχτώ και να τον καταλάβω. Λέω, δεν είναι δυνατόν, κάτι θα βρεθεί. Αναρωτιέμαι συνέχεια πού πάει, τι γίνεται, γιατί; Γιατί εγώ; Γιατί ο Κοεμτζής; Το «γιατί» για μένα είναι θάνατος. Θεός! Με το φόβο του θανάτου γίνομαι σχιζοφρενής και με τούτο το φόβο καταλήγω σε μια φιλοσοφία επιείκειας για τη ζωή. Αναρωτιέμαι ποια είμαι εγώ που κρίνω και ζυγίζω.

 

Είναι αναμφισβήτητο ότι η Ειρήνη Παπά είναι από τις ωραιότερες Ελληνίδες. Για να την περιγράψω εξωτερικά, δανείζομαι κάποιους στίχους του Σεφέρη, που θα μπορούσαν να είναι γραμμένοι γι’ αυτήν και μόνο γι’ αυτήν:

 

 

Εν τούτοις, η ίδια δεν πιστεύει ότι είναι όμορφη. Αλλά ούτε πιστεύει πως η ομορφιά είναι το σκήπτρο της γυναίκας. Η Ειρήνη έχει μεγάλο σεβασμό για το φύλο της και η φιλοσοφία της γύρω από τη γυναίκα εφάπτεται στην άποψη του Γ. Σ. Τόμας: «Η γυναίκα προσεγγίζει περισσότερο στο φυσιολογικό».

 

 

- Ειρήνη, η ζωή μας κάθε μέρα λιγοστεύει. Εσύ πάτησες το κατώφλι των πενήντα σου χρόνων προχθές και γιόρτασες τα γενέθλια μαζί μου. Ας εξομολογηθούμε λοιπόν, στο μακρύ σου «ταξίδι» πόσες φορές ερωτεύτηκες;

 

Δεν είμαι άξια ακόμα να ερωτευτώ! Ίσως μόνο μια φορά ερωτεύτηκα στη ζωή μου. Στα 25 μου χρόνια. Δεν μπορούν να συναντηθούν δυο άνθρωποι όταν υπάρχει όλη αυτή η παιδεία, όπου άλλοι μεγαλώνουν λεύτεροι και άλλοι σκλάβοι. Είναι πια πολύ δύσκολο να μπορέσουμε δύο άνθρωποι να αγαπηθούμε, γιατί και η αγάπη κατάντησε τέχνη. Ο πραγματικός έρωτας, αντί να είναι μια φυσική κατάσταση, κατάντησε τέχνη. Κι αυτό με πειράζει, γιατί συνέχεια πρέπει να επεξηγείς, να ξεσκεπάζεις, να αποκαλύπτεις, για να μπορέσεις να ενωθείς. Η σχέση έγινε όλο καρφί και υπονοούμενο κι αυτό δεν το αντέχω. Εγώ αισθάνομαι έλξη για κάποιον και τότε πάω με κάποια ελπίδα κοντά του. Πάντως φοβάμαι πολύ… Ακόμα και το ότι δεν έχω ένα ωραίο σώμα, σαν αυτά του Playboy, μπορεί να με τρομάζει… Ο άνθρωπος είναι μια θάλασσα από λεπτομέρειες. Όσες φορές έχω πει «μου αρέσεις» σε κάποιον, μου έχει απαντήσει: «Μπα, τόσο εύκολη είσαι;». Μα εγώ δεν θέλω να τον προσβάλλω με καμώματα. Γι’ αυτό του λέω αμέσως ότι μ’ αρέσει!

 

- Έχω ακούσει για σένα το επίθετο «ανδροφάγος»

 

Αντίθετα, όλοι με έχουν παρατήσει! Εγώ μεγάλωσα σε ένα χωριό όπου όλα τα παιδάκια παίζαμε ερωτικά παιχνίδια. Κουκλόπανα και «γιατρούς»… Ήταν εκπληκτικά ωραία. Χωρίς καμιά αίσθηση ενοχής. Ήρθαμε όμως στην Αθήνα όλη η οικογένεια και ξαφνικά ο έρωτας έγινε βρώμικος. Κάτι που έπρεπε να κρύψεις… Δεν ενέδωσα, αλλά οι παρτενέρ που βρίσκεις, οι άνδρες, έχουν τέτοιο διχασμό μεταξύ μπορντέλου, μάνας, Παναγίας και γυναίκας, που δεν ξέρουν τι να κάνουν τη γυναίκα… Ο έρωτας για μένα δεν είναι βρώμικος, ούτε κλεμμένο πράγμα, ούτε γαλλικό πορνό. Αυτά τα θεωρώ εκφορά μιας δύναμης που πήγε στραβά. Το ερωτικό έγινε πια ένα κοινωνικό πρόβλημα. Γι’ αυτό είμαι συχνά ένα ασκητικό πρόσωπο. Περνάω απέραντες εποχές αγαμίας. Ανέγγιχτη!

 

- Πώς απέκτησες αυτόν τον απλό φιλοσοφικό στοχασμό, που σε χαρακτηρίζει περισσότερο από καθετί;

 

Άμα παρατηρείς και ακούς…

 

- Μη μου πεις… Εσύ τι έβλεπες στο Χιλιομόδι;

 

Τον κόσμο, τα ζώα, τα δέντρα… Ουσιαστικά δεν έφυγα ποτέ από το Χιλιομόδι… Δε νομίζω ότι η Νέα Υόρκη είναι τίποτε περισσότερο… Μου έλεγε η μάνα μου: «Γιατί δεν μου γράφεις από τους τόπους που βρίσκεσαι;». Της απαντούσα: «Άνθρωποι, σπίτια και δέντρα παντού, μάνα…».

 

- Πώς τα καταφέρνεις και ζεις στις μεγάλες πολιτείες του κόσμου; Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Ρώμη… Δεν σε διαποτίζει η μοναξιά τους;

 

Δεν υπάρχει πουθενά μοναξιά, αφού παντού υπάρχουν ανθρώπινα μάτια…

 

Χιλιομόδι… Κοντά στο τζάκι. Η Ειρήνη μένει σιωπηλή. Κάτι θέλει να προσθέσει. Απότομα, το πρόσωπό της γεμίζει χαρά… Τα μάτια της φέγγουν στο αντηλάρισμα ενός φεγγαρόφωτου πλούσιου από την πανσέληνο.

 

«Το φεγγάρι επενέβη στα μάτια μου. Ας σταματήσουμε.»

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ