Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024 - 12:25

Ο Ελύτης του αλβανικού μετώπου…

Ο Ελύτης ξεπερνούσε το στενό κοστούμι των επικαιροποιημένων εννοιών και ανέτρεχε στον συμβολισμό και τελικά στη βαθιά ουσία

Από την Ναταλί Χατζηαντωνίου

≪Στο μέτωπο, αρρώστησα από βαρύτατο τύφο. Τα νερά που πίναμε όπου βρίσκαμε, ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών, ήτανε μολυσμένα. Χωρίς να γνωρίζω τι έχω, χρειάστηκε να κάνω τρία μερόνυχτα με τα πόδια και με ζώο για να βρεθώ σε βατό δρόμο και να διακομισθώ στο Νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Έμεινα εκεί σαράντα μέρες με σαράντα πυρετό, ακίνητος, με πάγο στην κοιλιά. Με είχανε αποφασίσει, αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου≫.

Τον Οκτώβριο του 1962 το φοιτητικό περιοδικό ≪Πανσπουδαστική≫ δημοσιεύει μία συνέντευξη του Οδυσσέα Ελύτη. Ο ποιητής με αφορμή τη δημοσίευση στο ίδιο περιοδικό ενός μέρους από το ατελές έργο του ≪Αλβανιάδα≫ ανατρέχει στην εμπειρία που είχε στο αλβανικό μέτωπο ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου του Α’ Σώματος Στρατού. Στην αφήγηση της τρομαχτικής εμπειρίας του και της συνάντησής του με τον θάνατο, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τον αφηγητή της Πορείας προς το Μέτωπο από το ≪Άξιον Εστί≫ (πρώτη έκδοση ≪Ίκαρος≫ 1959): ≪Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, βούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας (..)≫. Και φυσικά μπορεί να αναγνωρίσει εκείνον που συνέθεσε το ≪Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας≫, όταν συμπύκνωνε το βίωμα, το δικό του και των συμπολεμιστών του σε ποίηση ≪Πασχαλινή≫ συνεπώς και ≪Αναστάσιμη≫.

Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν πως το ποίημα γράφτηκε για τον φίλο και συμπολεμιστή του Ελύτη, ποιητή επίσης Γιώργο Σαραντάρη που αρρώστησε στην Αλβανία, μεταφέρθηκε βαριά άρρωστος στην Αθήνα και τελικά υπέκυψε. Το σίγουρο είναι πως η συμμετοχή του Ελύτη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο τον καθόρισε ποιητικά, ψυχικά, ιδεολογικά. Ο ίδιος στην ≪Αυτοβιογραφία≫ του παραδεχόταν πως αυτή η εμπειρία έφερε μία βαθιά τομή στην ψυχική του ≪ιστορία≫. Και πως τον έκανε να συνειδητοποιήσει ≪τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος σε μία ομάδα που έχει ορισμένα ιδανικά και να μάχεσαι κι εσύ γι’ αυτά≫.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ποιητής μόλις επέστρεψε από το μέτωπο και ανέρρωσε έγραψε (Άνοιξη του ’41) τρία εκτεταμένα ποιήματα ως απόσταγμα της εμπειρίας του: Το ≪Άσμα ηρωικό και πένθιμο≫. Την ≪Αλβανιάδα≫, έργο σε τρία μέρη που έμεινε ανολοκλήρωτο (≪Με τράβηξε το “Άξιον Εστί” που είχε αρχίσει να ωριμάζει μέσα μου και που έμελλε να ηχήσει αλλιώς≫) και ανέκδοτο-αν και ακούστηκε μία φοράδημοσίως το 1956 από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών, με απαγγελία των Θάνου Κωτσόπουλου και Δημήτρη Λυγίζου και μουσική Μάνου Χατζιδάκι! Και τη ≪Βαρβαρία≫ που δεν εκδόθηκε ποτέ και χάθηκε.

Ακολούθησε αργότερα το ≪Άξιον Εστί≫. Μία τραγωδία, ένας εχθρός που ≪ήτανε η τυραννία≫ και ≪η μορφή του άδικου≫, ένας πόλεμος κι ένας θάνατος τελικά, έφεραν τη γέννηση του ποιητικού του ενστίκτου: ≪Μέσα μου≫ εξομολογούνταν σ’ εκείνη την παλιά του συνέντευξη, ≪έγινε μια αναπαρθένευση των τριμμένων εννοιών. Οι λέξεις ξεφουσκώνανε και ξαναγεμίζανε με καθαρή ουσία. Με τη βοήθεια της ουσίας αυτής βρήκα το θάρρος να ξαναπροφέρω λόγια που ώς τότε φοβόμουνα επειδή τα συναντούσα μόνο στα χείλη των κούφιων πολιτικών και των πατριδοκαπήλων≫ κατέληγε ≪απαντώντας≫ και τώρα σε όσους ανιχνεύουν στην ποίησή του μία εθνική εμμονή.

Ο Ελύτης όπως όλοι οι μεγάλοι ποιητές ξεπερνούσε το στενό κοστούμι των επικαιροποιημένων εννοιών και ανέτρεχε στον συμβολισμό και τελικά στη βαθιά ουσία:

≪Τώρα χτυπάει πιο γρήγορα τ’ όνειρο μες στο αίμα/Tου κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει: Ελευθερία≫.