Τα δεινά της δικτατορίας

Είναι εξόχως ουσιαστικό αλλά και προκλητικό να μιλάει κανείς για γεγονότα της σύγχρονης (πρόσφατης) ελληνικής ιστορίας, με μια νηφάλια και απαλλαγμένη από ιδεολογικά χρώματα “φωνή”. Αν μη τι άλλο η ηγεμονία της μια ιδεολογικής πλευράς στο χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και της διανόησης δεν άλλαξε μέχρι την όποια ψηλάφηση ευαίσθητων και τραυματικών συμβάντων.

Από τον Νικόλα Παπαναστασόπουλο*

Σ' ένα τέτοιο πλαίσιο, η ιχνηλάτηση στα πεπραγμένα και στην κληρονομία της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ενός
καθεστώτος απορριπτέου ηθικά, δημοκρατικά και αξιακά, από άλλης αντίληψης και αναλυτικής αφετηρίας μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, έχει την ανάλογη βαρύτητα και τούτο διότι η διαλεκτική αποδόμηση τσιμεντένιων ιδεοληψιών, εμμονών και μεγαλειακών αυτοαναφορικοτήτων ίσως να προσφέρει κάτι σε ένα έθνος που δείχνει να σκουντουφλά, να σέρνεται σε μια σισύφεια πορεία. Χωρίς να θέλω να αντικρούσω άλλες δημοκρατικά γνωσιακού διαμετρήματος απόψεις θα σταθώ στο τι προξένησε η δικτατορία στη χώρα μας στο επίπεδο της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, της ίδιας της εθνικής
στρατηγικής και ακεραιότητας, η τραγωδία της Κύπρου είναι μια επονείδιστη απόληξη, προϊόν τόσο των χειρισμών της δικτατορικής Αθήνας και της επαμφοτερίζουσας Λευκωσίας.

Στο επίπεδο της θεσμικής εξέλιξης της πολιτικής κοινωνιολογίας η ζημιά που συντελέστηκε είναι ανεπανόρθωτη. Ως έθνος δεν μπορέσαμε αριστοτελικά να διαχειριστούμε την πολιτική πραγματικότητα.

Έννοιες-κλειδιά (ναι σ 'αυτό υιοθετώ την προσέγγιση του Μαυρογορδάτου) οι παραδοξολογίες μιας «παράδοξης κληρονομιάς» για την κοινωνική και πολιτική συνοχή και το εθνικό σφρίγος “κάηκαν στην πυρά” μια δήθεν προοδευτικής αλλά και βαθιά ολοκληρωτικής αναπλαισίωσης της σύγχρονης ιστορίας. Στις ελληνοτουρκικές σχέσεις καλλιεργήθηκε το σύνδρομο της Κύπρου, η “κουλτούρα του αδυνάτου”. Οι ένοπλες δυνάμεις από τον αμφιλεγόμενο- με σημερινούς πολιτειακούς και δημοκρατικούς
όρους- ρόλου του παρελθόντος καλούνται να αναπροσαρμοστούν απέναντι στις καχεξίες του πολιτικού συστήματος. Στη δημόσια σφαίρα και σε όλα τα επίπεδα της εκπαιδευτικής λειτουργίας οι ετικέτες για συντηρητισμό, προοδευτισμό, φασισμό, αβασάνιστα δίνουν και παίρνουν, καταδεικνύοντας μια κοινωνία εν υπνώσει και όχι μια ανοιχτή κοινωνία. Δεν έχουμε μάθει να ακούμε τον άλλον, να διαλεγόμαστε να δείχνουμε θεσμική υπακοή, να μην πετάμε το σκουπίδι από το παράθυρο, να μην προπαγανδίζουμε ̇ το χειρότερο θέλουμε να υποτάσσουμε τον άλλον, μέσα στον δικό μας λαβύρινθο ιδεών και νοημάτων.

Ο επαναστατισμός είναι θελκτικός και απαιτητός στην επιστημονική ευθύτητα για την πρόοδο της γνώσης, αν θυμηθούμε και τον T. Kuhn είναι επιτακτικό σε συνθήκες απουσίας της δημοκρατίας και ύπαρξης δικτατορίας. Γίνεται όμως ψεύτικος, όταν διακηρύσσεται ρητορικά, αλλά εξατμίζεται και γελοιοποιείται όταν οι αυταπάτες προσκρούουν στην πραγματικότητα. Αυτή η μετάβαση από το ένα άκρο τον αυταρχισμό της αποθέωσης -σ' επίπεδο κιτς συμβόλων και εμμονών- στο άλλο της πλήρους ασυδοσίας, της ψευτομαγκιάς και της αποδόμησης των πάντων αποτελεί τη χείριστη κληρονομία της δικτατορίας.

Κάθε κοινωνία και εποχή εννοιολογεί το καθετί, στη βάση των αντιλήψεων και της αξιακής της πυξίδας.

Οι έννοιες αυτές σχετικοποιούνται ως πλαστελίνη στις ορέξεις του όποιου καθεστώτος, πολλώ δε μάλλον όταν μια κοινωνία δεν προβάλλει αντιστάσεις ή τα θεσμικά αντίβαρα αδρανοποιούνται επομένως οι έννοιες συνοχής και συνεκτικότητας μιας κοινωνίας είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίζεται (όχι μονοδιάστατα) με το πρίσμα της εκάστοτε εξουσίας- δικτατορική ή μη αλλά του κοινωνικοπολιτικού κεφαλαίου και του επιπέδου ανάπτυξης μιας συλλογικής οντότητας.

*Ο Νικόλας Παπαναστασόπουλος είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το συγγραφικό του έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι.Σιδέρη