Από το τρίγωνο στο πολύεδρο

Κυριακή, Αυγούστου 30, 2020 - 16:08
Η μεταβαλλόμενη γεωμετρία των σχέσεων Ελλάδος - ΗΠΑ - Τουρκίας
Των Αλέξανδρου Μαλλιά πρέσβη ε.τ. & Ανδρέα Σιδέρη εκδότη, πολιτικού επιστήμονα.
Η γεωμετρία είναι ο κλάδος των μαθηματικών που ασχολείται με χωρικές σχέσεις, με τη σύνθεση δηλαδή του χώρου όπου ζούμε, με κάθε θεωρητικό σύστημα σχέσεων των διαφόρων μορφών με τον χώρο. Ο χώρος των διεθνών σχέσεων χαρακτηρίζεται από θεμελιώδεις ιδιότητες που λειτουργούν ως αυταπόδεικτα αξιώματα και χρησιμεύουν ως αρχή για το ζητούμενο άλλων προτάσεων. Χαρακτηριστική περίπτωση η προάσπιση του εθνικού συμφέροντος.
Ο συλλογισμός αυτός συχνά μας οδηγεί στη χρήση του όρου «γεωμετρία των σχέσεων» προκειμένου να καταδείξουμε στο επίπεδο της λεγόμενης «υψηλής πολιτικής» τη μεταβολή των όρων ισχύος και ισορροπίας, του συσχετισμού δυνάμεων δηλαδή.
Η Ελλάδα μετά το 1963-64, με την ελληνοτουρκική λόγω Κυπριακού τότε σύγκρουση να φαίνεται αναπόφευκτη, «διαβάζει» τις ελληνοαμερικανικές και τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις σαν ένα τρίγωνο.
Η καθ’ ημάς τριγωνική σχέση Αθηνών, Ουάσινγκτον, Αγκύρας εξακολουθεί να αποτελεί τη γεωμετρική αποτύπωση μίας μεταβαλλόμενης ισορροπίας μεταξύ τριών συμμαχικών χωρών, με κυμαινόμενο περιοδικά βαθμό σύγκλισης, αντιπαλότητας και σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, των δύο εκ των τριών πλευρών πλευρών του τριγώνου. Μεταξύ των δύο διαφορετικών ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών και παραμέτρων ισχύος γειτονικών κρατών και της τρίτης πλευράς, δηλαδή των ΗΠΑ.
Επιστροφή στη γεωμετρία: Στην τριγωνική πρόσληψη της σχέσης αυτονόητη και θεμιτή ήταν η επί μακρόν ατελέσφορη μάλλον επιδίωξη της Ελλάδος να έχει ισχυρότερη σε σύγκριση με την Τουρκία διμερή σχέση με την Ουάσινγκτον. Ενόσω η αρίστη αυτή περίπτωση αποκλειόταν, για την Αθήνα το ιδανικό τρίγωνο των σχέσεων θα μπορούσε να ήταν ισόπλευρο με τις ίσες πλευρές να έχουν ως εξής:
ΑΒ (Ελλάδα), ΑΓ (Τουρκία) και ΒΓ (ΗΠΑ). Εάν και η σχηματική αυτή απεικόνιση δεν είναι ρεαλιστική, και μάλλον δεν είναι, τότε το επόμενο για την Αθήνα καλύτερο σενάριο ήταν το σχήμα ενός ισοσκελούς τριγώνου.
Με τις ίσες πλευρές –συμμετρικές σχέσεις εγγύτητας και αποστάσεως από την Ουάσινγκτον– να αποτυπώνονται ως εξής: AB πλευρά (Ελλάδα) και AΓ πλευρά (Τουρκία).
Η απεικόνιση αυτή για μεγάλο χρονικό διάστημα αντανακλούσε περισσότερο μια προσδοκία μας και λιγότερο την πραγματικότητα.
Από τη δική τους πλευρά, τόσο η Τουρκία όσο και οι ΗΠΑ επί μακρόν για δικά τους καθεμία εθνικά συμφέροντα είτε δεν απεδέχθησαν ως θεσμικά υπαρκτή την τριγωνική αυτή σχέση είτε είχαν υπόψη διαφορετική μορφή τριγώνου. Για παράδειγμα ένα ανισοσκελές τρίγωνο, σκαληνό μάλλον, με τρεις ακανόνιστες και άνισες πλευρές: όπου η πλευρά ΑΒ=Ελλάδα, η ΑΓ=Τουρκία και η ΒΓ=ΗΠΑ.

Το 1976, εντούτοις, η τριγωνική αυτή σχέση αντικατοπτρίστηκε στην επίσημη πολιτική της Ουάσινγκτον. Αναζητώντας για τους δικούς της λόγους στοιχεία ισορροπίας με τους δύο συμμάχους της στην περιοχή, επεδίωξε κάποιας μορφής συμμετρία.
Έγινε πολιτική πράξη με απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας και περιεβλήθη τον τύπο της νομοθετικής πράξης του Κογκρέσου. Επί Προέδρου Τζέραλντ Φορντ και Υπουργού Εξωτερικών Χένρυ Κίσσιντζερ, το 1976, προκρίθηκε να δώσουν στην τρίπλευρη αυτή σχέση τη μορφή ενός σκαληνού, όπως προαναφέραμε, τριγώνου, με τις εξής ενέργειες:
α) Την κατάργηση του εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκίας, που είχε επιβληθεί από το Κογκρέσο λόγω της χρήσης αμερικανικών όπλων κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
β) Τη νομοθετική δέσμευση για εφεξής παροχή ετήσιας αμερικανικής βοήθειας στις δύο χώρες στη βάση του λόγου
7 (Ελλάδα) προς 10 (Τουρκία).
γ) Την ταυτόχρονη ανάληψη έναντι της Ελλάδας πολιτικών δεσμεύσεων, με την επιστολή της 10ης Απριλίου 1976 του Χένρυ Κίσσιντζερ, οι οποίες πάντως δεν αποτελούσαν εγγυήσεις ασφαλείας.
44 χρόνια αργότερα, η Αθήνα εξακολουθεί να θεωρεί αναγκαία την εξασφάλιση πολιτικών δεσμεύσεων (όπως αποτυπώνονται στην επιστολή του Υπουργού Εξωτερικών κ. Μάικ Πομπέο προς τον Πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη).
Σταθερή και αυτονόητη επιδίωξη είναι για την Ουάσινγκτον η διασφάλιση των συμφερόντων της στην ευρύτερη περιοχή. Παρά τη στρατηγική μετατόπιση του κέντρου βάρους των αμερικανικών ζωτικών συμφερόντων εθνικής ασφάλειας σε Άπω Ανατολή και Ειρηνικό, επί Προέδρων Ομπάμα και Τραμπ, η περιοχή μας κεντρίζει το ενδιαφέρον των ΗΠΑ ως κόμβος πλέον ενεργειακής απεξάρτησης από τη Ρωσία.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αξιολογούνται ταυτόχρονα για την Ουάσινγκτον τόσο ως διαχειρίσιμα προβλήματα όσο και ως εν δυνάμει εστίες σύγκρουσης. Πρόκειται για μία αενάως
μεταλλασσόμενη σχέση μέσα στο συνεχώς μεταβαλλόμενο εμβαδόν ενός ακανόνιστου τριγώνου, εκ πρώτης όψεως παράδοξο, αλλά κατανοητό παρά ταύτα για τις επιδιώξεις της υπερδύναμης.
Οι σχέσεις με Ελλάδα και Τουρκία αξιολογούνται τόσο ως «σταθερές» όσο και ως ευμετάβλητες πλευρές ή έδρες ενός γεωμετρικού σχήματος. Απαραίτητες και αναγκαίες για τα αμερικανικά συμφέροντα σε μία υπερπεριφέρεια
που φθάνει προς βορρά στο περιοχή της επιρροής της Ρωσικής Ομοσπονδίας και επιχειρησιακά προς ανατολάς πέραν του Περσικού κόλπου.
Υπάρχει δυνατότητα γεωμετρικής αποτύπωσης της σημερινής πραγματικότητας; Δύσκολο καθόσον η συμμετρία, συστατικό και αναπόσπαστο στοιχείο της αρμονίας, απουσιάζει τόσο από το περιφερειακό σύστημα σταθερότητας και ισορροπίας (Ευρωπαϊκή Ένωση, ΝΑΤΟ κ.λπ.) όσο και από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, το μοναδικό, καίτοι αναποτελεσματικό, συλλογικό σύστημα ασφαλείας. Πολύ δύσκολο να αποτυπώσεις με γεωμετρικά σχήματα μία τόσο σταθερά ευμετάβλητη ισορροπία και σχέση. Οι λόγοι είναι πολλοί και έχουν αναλυθεί. Ανώφελο να προσπαθήσεις να πρωτοτυπήσεις. Ειδικά σε μία στιγμή που η προσθήκη της νέας «μεταβλητής» υπό τη μορφή του πανδημικού κορωνοϊού συγκλονίζει το απρόθυμο για πολυμερή συνεργασία. παγκόσμιο πολυπολικό σύστημα ισορροπίας και συνεργασίας, δηλαδή το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Όσο τα «5» Μόνιμα Μέλη του εξακολουθούν να προκρίνουν την αυτόνομη εθνική δράση ακόμη και στην αντιμετώπιση της πανδημίας, τόσο θα υποτιμώνται οι αξίες και οι αρχές και προφανέστατα ο άνθρωπος και η ζωή του.
Η εικονική τριγωνική απόδοση των σχέσεων Ελλάδος-ΗΠΑ-Τουρκίας δεν μπορεί να αντικατοπτριστεί πλέον ως ικανή γεωμετρική συνθήκη. Αναγκαστικά συνυπολογίζονται:
-Τα ενεργειακά αποθέματα, οι συγκρούσεις για τις οδεύσεις των αγωγών σε Βαλκάνια, στο Αιγαίο και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο,
-το παγκόσμιο πολιτικοοικονομικό βάρος της σκοπίμως αυτοπροβαλλόμενης ως «ήπιας δύναμης» της Λ.Δ. Κίνας,
-η επιλεκτική με διακυμάνσεις προβολή ισχύος της αμερικανικής υπερδύναμης στην ευρύτερη περιοχή,
-η προώθηση των Ρωσικών συμφερόντων με την εν εξελίξει πολιτική κυριολεκτικά «ανάκτησης του χαμένου εδάφους»( Κριμαία, Οσσετία, Αμπχαζία),
-η αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ενεργεί με μία φωνή και με μία πολιτική ως ομοσπονδιακή Ένωση κρατών,
-η σύγκρουση της –λόγω της πανδημίας του κορονοϊού – απαίτησης ενίσχυσης των εθνικών συνόρων και της κρατικής κυριαρχίας με την αμφισβήτηση και τον αναθεωρητισμό των συνόρων,
- οι συνέπειες του Ερντογανικού οράματος περί πανοθωμανισμού και των προβλημάτων που συνεχίζει ο ίδιος να προκαλεί στην συνοχή και αξιοπιστία των παραδοσιακών συμμαχιών της Τουρκίας,
- η αμείωτη εν τούτοις ,παρά τον Ερντογάν, σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ,
- το γεωοικονομικό και πολιτικοστρατιωτικό «άνοιγμα και άπλωμα» της Τουρκίας και η κοστοβόρα και προβληματική διαχείριση του,
-η προβολή της Ελλάδος ως αξιόπιστου, απαραίτητου και ισχυρού (Σούδα κ.λπ.) συμμάχου των ΗΠΑ.

Εργο του Κ. Γραμματοπούλου (Ξυλογραφία)
Η γεωμετρία των σχέσεων έχει λοιπόν μεταβληθεί. Οι τρεις πλευρές του τριγώνου μεταλλάσσονται σήμερα σε τετράεδρο, στην τριγωνική δηλαδή πυραμίδα, το θεμελιακό κατά Πλάτωνα γεωμετρικό στερεό. Ως υποκειμενική θεωρητική κατασκευή, το γεωμετρικό μικροσύστημά μας θα μπορούσε να προσδιοριστεί από τα τέσσερα ισόπλευρα τρίγωνα της πυραμίδας, με τα ακόλουθα στοιχεία:
Τρίγωνο (Α): Ενέργεια-οικονομία-πληθυσμός
Τρίγωνο (Β) : Δημοκρατία-θεσμική κοινωνική συνοχή- θρησκεία
Τρίγωνο (Γ): Συμμαχίες-γεωγραφία-αντίληψη ισχύος
Τρίγωνο (Δ): Πρότυπο Ηγεσίας και πολιτική συνοχή-εσωτερική νομιμοποίηση-κίνητρα και ηθικό.
Ο συνδυασμός τους ενδεικτικά περιλαμβάνει ορισμένους παράγοντες ισχύος, καθορίζοντας τη γεωμετρία των σχέσεων στην περιοχή.
Χωρίς να θεωρηθεί βέβηλο, ας στοχαστούμε την Πλατωνική επιγραφή «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι τη θύρα». Ισχύει κατ’ εξοχήν στη δική μας περιοχή .
Κεντρική φωτογραφία: Δημήτρης Συμεωνίδης